JEZUS CHRYSTUS DAWCĄ WODY ŻYCIA CZ.1

Papieska Rada Kultury Papieska Rada Do Spraw Dialogu Międzyreligijnego

JEZUS CHRYSTUS DAWCĄ WODY ŻYCIA

Chrześcijańska refleksja na temat New Age - część 1

Przedmowa

Niniejszy dokument poświęcony został temu złożonemu zjawisku, wpływającemu na wiele

aspektów współczesnej kultury, jakim jest New Age.

Studium to jest wstępnym raportem, stanowiącym owoc wspólnej refleksji Komitetu

Redakcyjnego do Spraw Nowych Ruchów Religijnych, złożonego z członków różnych

dykasterii Stolicy Apostolskiej: Papieskiej Rady Kultury oraz Rady do Spraw Dialogu

Międzyreligijnego (które są głównymi redaktorami tego projektu), Kongregacji do Spraw

Ewangelizacji Narodów oraz Papieskiej Rady do Spraw Popierania Jedności Chrześcijan.

Refleksje te skierowane są przede wszystkim do ludzi zaangażowanych w pracę apostolską, a

ich celem jest pomoc w wyjaśnieniu czym New Age różni się od wiary chrześcijańskiej.

Niniejsze opracowanie zachęca czytelników do wzięcia pod uwagę sposobu, w jaki

religijność New Age przemawia do duchowego głodu współczesnych kobiet i mężczyzn.

Należy bowiem zauważyć, iż atrakcyjność duchowości New Age dla niektórych chrześcijan

może być częściowo rezultatem braku prawdziwej uwagi, poświęcanej w ich własnych

wspólnotach tematom, które są rzeczywistą czcią katolickiej syntezy, jak na przykład rola

duchowego wymiaru człowieka i jego integracja z całością życia, poszukiwanie sensu życia,

powiązanie pomiędzy człowiekiem a resztą stworzenia, pragnienie osobowej i społecznej

przemiany oraz odrzucenie racjonalistycznej i materialistycznej wizji człowieczeństwa.

Niniejsza publikacja zwraca uwagę zarówno na konieczność poznania i zrozumienia New

Age jako prądu w kulturze, jak również na potrzebę jaką jest zrozumienie przez katolików

prawdziwej doktryny i duchowości katolicyzmu w celu prawidłowego odnoszenia się do

tematów związanych z New Age. Pierwsze dwa rozdziały prezentują New Age jako

kulturową tendencję o wielu obliczach, proponując analizę podstawowych założeń jego myśli

przekazywanej w takim właśnie, kulturowym, kontekście. Począwszy od rozdziału trzeciego

następują pewne wskazówki mające pomóc w prześledzeniu New Age i porównaniu go z

przesłaniem chrześcijańskim. Poczyniono również pewne sugestie o charakterze pastoralnym.

Ci, którzy pragną jeszcze bardziej pogłębić swoją wiedzę na temat New Age, znajdą

użyteczną bibliografię w Aneksie. Mamy nadzieję, że praca ta stanie się bodźcem do dalszych

studiów dostosowanych do różnych kontekstów kulturowych. Ma ona także pozwolić na

właściwe rozeznanie tym, którzy szukają solidnych punktów odniesienia dla życia w większej

pełni. Jest naszym przekonaniem, że w wielu poszukujących, współczesnych nam ludziach,

możemy odkryć prawdziwe pragnienie Boga. Jak powiedział Papież Jan Paweł II do grupy

biskupów ze Stanów Zjednoczonych: ?Księża muszą uczciwie zapytać siebie, czy zwracają

wystarczającą uwagę na pragnienie ?żywej wody? obecne w ludzkim sercu, którą tylko

Chrystus nasz Zbawiciel może ofiarować (por. J 4,7-13)?. Jak on, chcemy polegać ?na

odwiecznej świeżości przesłania Ewangelii i jej zdolności do przemiany i odnowy tych,

którzy ją przyjmują? (AAS 86/4, 330).

1

1. REFLEKSJA

Poniższe refleksje mają za zadanie stać się przewodnikiem dla katolików zaangażowanych w

głoszenie Ewangelii i przekazywanie wiary na każdym poziomie w Kościele. Dokument ten

nie ma na celu stworzenia zestawu kompletnych odpowiedzi na pytania postawione przez

New Age lub przez inne współczesne znaki odwiecznego, ludzkiego poszukiwania szczęścia,

sensu i zbawienia. Jest on natomiast zaproszeniem do zrozumienia New Age i zaangażowania

w szczery dialog z tymi, którzy pozostają pod wpływem myśli New Age. Niniejszy dokument

ma prowadzić tych, którzy są zaangażowani w pracę apostolską, w ich rozumieniu i

odpowiedzi na duchowość New Age, zarówno poprzez ilustrację punktów, w których

duchowość ta kontrastuje wyraźnie z wiarą katolicką, jak i obalanie opinii stawianych przez

myślicieli New Age w opozycji do wiary chrześcijańskiej. Tym, czego należy wymagać od

chrześcijan, jest przede wszystkim solidne ugruntowanie w ich wierze. Na tej mocnej

podstawie mogą oni budować życie, które pozytywnie odpowiada na zaproszenie z

Pierwszego Listu Świętego Piotra: ?bądźcie zawsze gotowi do obrony wobec każdego, kto

domaga się od was uzasadnienia tej nadziei, która jest w was. A z łagodnością i bojaźnią

zachowujcie czyste sumienie? (1 P 3,15).

1.1. Dlaczego teraz?

Początek Trzeciego Millennium nastąpił nie tylko dwa tysiące lat po narodzeniu Chrystusa,

lecz również w czasie, w którym, jak wierzą astrolodzy, Era Ryb ? rozumiana przez nich jako

era chrześcijaństwa ? zbliżyła się ku końcowi. Niniejsze refleksje dotyczą New Age, która

wzięła swoją nazwę ze zbliżającej się astrologicznej Ery Wodnika. New Age jest jednym z

wielu wyjaśnień znaczenia tego momentu w historii, wyjaśnień, które zalewają współczesną

(zwłaszcza zachodnią) kulturę. W tym natłoku trudno jest wyraźnie dostrzec, które z tych idei

są, a które nie są zgodne z przesłaniem chrześcijaństwa. Wydaje się więc, że nastąpił

właściwy moment na przekazanie chrześcijanom oceny ideologii New Age oraz ruchu New

Age jako całości.

Mówi się, zauważając trafnie, że w dzisiejszych czasach wielu ludzi czuje się zawieszonymi

pomiędzy pewnością a niepewnością, szczególnie w kwestiach dotyczących ich

tożsamości[1]. Niektórzy uważają, że religia chrześcijańska jest patriarchalna i autorytarna, że

polityczne instytucje nie są w stanie zmienić świata na lepsze, a medycynie tradycyjnej

(allopatycznej) po prostu nie udaje się skutecznie leczyć ludzi. Fakt, że centralne niegdyś

elementy funkcjonowania społeczeństwa są postrzegane teraz jak niegodne zaufania lub

pozbawione prawdziwego autorytetu, wytworzył klimat, w którym ludzie patrzą do wewnątrz,

w siebie samych, aby tam znaleźć poczucie sensu i siłę. Poszukiwane są także alternatywne

instytucje, które, jak niektórzy wierzą, będą stanowić odpowiedź na ich najgłębsze potrzeby.

Nieustrukturalizowane lub też chaotyczne funkcjonowanie alternatywnych wspólnot w latach

70. spowodowało poszukiwanie dyscypliny i struktury, które są kluczowymi elementami w

ogromnie popularnych ruchach ?mistycznych?. New Age jest atrakcyjny głównie dzięki temu,

że to co oferuje wychodzi naprzeciw potrzebom często niezaspokojonym przez oficjalne

instytucje.

Choć z jednej strony New Age jest reakcją na współczesną kulturę, z drugiej jednak jest ono

w wielu aspektach również dzieckiem tej kultury. Renesans i Reformacja ukształtowały

nowoczesną, zachodnią jednostkę nie obarczoną takimi ciężarami jak, nadane jedynie z

zewnątrz, autorytety czy tradycja; ludzie w coraz słabszym stopniu odczuwają potrzebę ?

przynależności? do jakiejś instytucji (choć samotność stała się prawdziwą plagą

współczesnego życia), i nie są skłonni do przedkładania ?oficjalnych? osądów nad swoje

własne. Poprzez ten kult człowieczeństwa religia została zinternalizowana w sposób, który

przygotowuje grunt dla celebracji świętości ?ja?. Z tego powodu New Age podziela wiele

2

wartości, za którymi opowiada się kultura przedsiębiorczości i ?Ewangelia dobrobytu? (o

których powiemy później, w rozdziale 2.4.), a także kultura konsumencka. Wpływ tej

ostatniej jest widoczny w gwałtownie rosnącej liczbie ludzi, sądzących, że możliwym jest

zmieszanie chrześcijaństwa i New Age, poprzez wzięcie z nich tego, co wydaje się w każdym

z nich najlepsze[2]. Warto pamiętać, że zniekształcenia wewnątrz chrześcijaństwa

wykroczyły w akceptacji jednostronnego zwrotu ku ?ja? również poza tradycyjny teizm, a to

sprzyja takiej mieszance podejść. Należy podkreślić, że w pewnych praktykach New Age Bóg

zredukowany jest do bycia kolejnym stopniem rozwoju jednostki.

New Age zwraca się do ludzi przepojonych wartościami propagowanymi przez współczesną

kulturę, w której wolność, autentyczność, niezależność i tym podobne uważane są za

świętość. Odwołuje się także do ludzi mających problem z patriarchatem. New Age ?nie

wymaga ani trochę więcej wiary czy też przekonań, niż pójście do kina?[3], a mimo to

twierdzi, że zaspokoi duchowy głód człowieka. I tu właśnie pojawia się główne pytanie: co

jest rozumiane jako ?duchowość? w ramach New Age? Odpowiedź na nie jest kluczem

otwierającym drzwi do zrozumienia pewnych różnic pomiędzy tradycją chrześcijańską a

większością tego, co może być nazwane New Age. Niektóre wersje New Age wykorzystują

moce tkwiące w naturze i poszukują porozumienia z innym światem, aby odkryć los ludzi,

aby pomóc jednostkom dostroić się do najlepszej dla nich częstotliwości tak, by mogli jak

najwięcej wydobyć zarówno z siebie, jak i z okoliczności, w których przyszło im żyć. W

większości przypadków kończy się to fatalnie. Chrześcijaństwo, z drugiej strony, jest

zaproszeniem do patrzenia na zewnątrz i dalej, w stronę ?nowego Adwentu?, nowego

przyjścia Boga, który wezwał nas do życia w dialogu pełnym miłości[4].

1.2. Komunikacja

Rewolucja technologiczna w zakresie komunikowania się, która nastąpiła w ciągu ostatnich

kilku lat, doprowadziła do zupełnie nowej sytuacji. Łatwość i prędkość, z jakimi można się

teraz komunikować, jest jedną z przyczyn, dla których dużo ludzi, w różnym wieku i z

różnych środowisk, zwróciło uwagę na New Age, a jednocześnie wielu idących za

Chrystusem nie wie dokładnie, o co w tym wszystkim chodzi. Zwłaszcza Internet zyskał

ogromny wpływ, szczególnie na młodych ludzi, którzy odkrywają go jako przyjemny i fascynujący

sposób pozyskiwania informacji. Jest to jednak również nośnik dezinformacji,

dotyczącej także nierzadko religii: nie wszystko co nosi nazwę ?chrześcijańskie? lub ?

katolickie? jest godne zaufania, jako odzwierciedlenie nauki Kościoła katolickiego, a

równocześnie następuje znacząca ekspansja różnorodnych źródeł związanych z New Age,

obejmujących pozycje od poważnych po śmieszne. Ludzie potrzebują i mają prawo do

wiarygodnej informacji na temat różnic pomiędzy chrześcijaństwem a New Age.

1.3. Kontekst kulturowy

Gdy przyglądamy się wielu spośród tradycji New Age, wkrótce oczywisty staje się fakt, że

mało idei New Age jest rzeczywiście nowych. Sama nazwa, wydaje się, zyskała swą

popularność dzięki Różokrzyżowcom i masonerii, z czasów Francuskiej i Amerykańskiej

Rewolucji, ale rzeczywistość, którą opisuje, jest współczesną wersją zachodniego

ezoteryzmu. Datuje się ona od grup gnostyckich, których wzrost nastąpił we wczesnych

dniach chrześcijaństwa, a które przybrały na sile w czasach Reformacji w Europie. Wzrastała

równolegle z naukowym poglądem na świat i uzyskała racjonalne uzasadnienie w

osiemnastym i dziewiętnastym wieku. Wiązało się to z postępującym odrzuceniem

osobowego Boga i skupieniem uwagi na innych istotach, często występujących w

tradycyjnym chrześcijaństwie jako pośrednicy między Bogiem a ludźmi, przy jednoczesnych

coraz bardziej oryginalnych modyfikacjach tych lub innych dodatkowych. Silnym trendem we

współczesnej zachodniej kulturze, który stworzył odpowiednią przestrzeń dla idei New Age,

3

jest ogólna akceptacja teorii ewolucji Darwina; ona to, wraz z koncentracją na ukrytych

duchowych siłach lub mocach obecnych w naturze, stała się filarem większej części tego, co

jest rozpoznawane obecnie jako teoria New Age. Przede wszystkim jednak New Age znalazło

znaczący poziom akceptacji, ponieważ wizja świata, na której się oparło, była już

powszechnie przyjęta. Podłoże było więc dobrze przygotowane przez wzrost i

rozprzestrzenienie się relatywizmu, w połączeniu z niechęcią lub obojętnością wobec wiary

chrześcijańskiej. Ponadto toczyła się żywa dyskusja czy i w jakim sensie New Age może być

opisana jako fenomen postmodernizmu. Obecność oraz rozmach myśli i praktyk New Age

świadczy o nieugaszonej tęsknocie człowieka za transcendencją i religijnym sensem, która

jest nie tylko współczesnym zjawiskiem kulturowym, lecz również była obecna w świecie

antycznym, zarówno chrześcijańskim, jak i pogańskim.

1.4. New Age a wiara katolicka

Jednakże, jeśli nawet można przyznać, że religijność New Age odpowiada w jakiś sposób na

uzasadnioną duchową tęsknotę człowieka, należy podkreślić, że jego próby zrealizowania tej

obietnicy są niezgodne z Objawieniem chrześcijańskim. Szczególnie w zachodniej kulturze

pociąg do ?alternatywnych? podejść do duchowości jest bardzo silny. Z jednej strony, nowe

formy psychologicznej afirmacji jednostki stały się bardzo popularne wśród katolików, nawet

w domach rekolekcyjnych, seminariach i instytutach formacji religijnej. W tym samym czasie

wzrastała nostalgia i zainteresowanie dla pradawnej mądrości i rytuałów, będące jednym z

powodów znacznego wzrostu popularności ezoteryzmu i gnostycyzmu. Wielu ludzi jest

szczególnie zauroczonych tym, co jest zwane ? mniej lub bardziej trafnie ? duchowością ?

celtycką?[5], lub też religiami antycznymi. Książki i kursy dotyczące duchowości oraz

antycznych czy wschodnich religii stały się świetnym biznesem i często są określane

mianem ?New Age? tylko dla celów komercyjnych. Jednakże powiązania z tymi religiami

wcale nie są zawsze jasne, a w rzeczywistości często im się zaprzecza.

Trafna chrześcijańska ocena myśli i praktyk New Age nie może przeoczyć, że ? jak

gnostycyzm drugiego i trzeciego wieku ? stanowią one coś na kształt kompendium pozycji,

które Kościół zidentyfikował jako heterogeniczne. Jan Paweł II ostrzega wyraźnie przed ?

odradzaniem się starych poglądów gnostycznych w postaci tak zwanego New Age. Nie

można się łudzić, że prowadzi on do odnowy religii. Jest to tylko nowa metoda uprawiania

gnozy, to znaczy takiej postawy ducha, która w imię głębokiego poznania Boga ostatecznie

odrzuca Jego Słowo, zastępując je tym, co jest wymysłem samego człowieka. Gnoza nigdy

nie wycofała się z terenu chrześcijaństwa, zawsze z nim jakoś współistniała, także pod

postacią pewnych kierunków filozoficznych. Nade wszystko jednak pod postacią pewnych

ukrytych praktyk parareligijnych, które bardzo głęboko zrywają z tym, co jest istotowo

chrześcijańskie, nie mówiąc tego w sposób jasny?[6]. Przykładem tego może być enneagram,

narzędzie służące do analizy charakteru, które, gdy jest używane jako środek do osiągnięcia

duchowego wzrostu, wprowadza dwuznaczność w doktrynę i życie wiarą chrześcijańską.

1.5. Pozytywne wyzwanie

Atrakcyjność religijności New Age nie może być niedoceniona. W sytuacji, gdy zrozumienie

treści wiary chrześcijańskiej jest niskie, niektórzy błędnie utrzymują, że religia chrześcijańska

nie rozbudza głębokiej duchowości i zaczynają szukać gdzie indziej. Co prawda, niektórzy

mówią, że New Age już nas omija i wspominają o ?następnej? erze[7]. Mówią o kryzysie,

który zaczął się ujawniać w Stanach Zjednoczonych Ameryki we wczesnych latach 90., lecz

przyznają, że, zwłaszcza poza światem anglojęzycznym, ten ?kryzys? może nastąpić później.

Jednak księgarnie, rozgłośnie radiowe i wiele grup samopomocy w różnych zachodnich miastach

zdają się mówić coś innego. Wydaje się, że ? przynajmniej obecnie ? zjawisko New Age

jest ciągle bardzo żywe i stanowi znaczącą część współczesnej sceny kulturalnej.

4

Sukces New Age stanowi wyzwanie dla Kościoła. Ludzie czują, że chrześcijaństwo już dłużej

nie oferuje im ? lub też nigdy im nie dawało ? tego, czego rzeczywiście potrzebowali.

Poszukiwania, które często prowadzą ludzi ku New Age, są szczerym pragnieniem: tęsknotą

za głębszą duchowością, za czymś co dotknie ich serc, za drogą pozwalającą odnaleźć sens w

pełnym zamętu i często odpychającym świecie. W New Age można odnaleźć pozytywny ton

krytycyzmu wobec ?materializmu życia codziennego, filozofii, a nawet medycyny i psychiatrii;

redukcjonizmu, który odmawia wzięcia pod uwagę religijnych i nadprzyrodzonych

doświadczeń; industrialnej kultury nieograniczonego indywidualizmu, która uczy egoizmu i

nie zwraca żadnej uwagi na innych ludzi, przyszłość i środowisko?[8]. Wszelkie problemy,

które są związane z New Age dotyczą tego, co proponuje ono jako alternatywne odpowiedzi

na pytania zadawane nam przez życie. Jeśli Kościół nie chce być oskarżony o głuchotę wobec

ludzkich tęsknot, jego członkowie powinni uczynić dwie rzeczy: zakorzenić się jeszcze

mocniej w fundamencie, jakim jest ich wiara, zrozumieć, często niemy, krzyk w sercach

innych ludzi, który poprowadzi ich gdzieś indziej, jeśli nie znajdą oni zaspokojenia w

Kościele. Jest to także przede wszystkim wezwanie, aby zbliżyć się do Jezusa Chrystusa i być

gotowym na pójście za Nim, ponieważ On jest jedyną prawdziwą drogą do szczęścia, prawdy

o Bogu i pełni życia dla każdego mężczyzny i kobiety przygotowanych do odpowiedzi na

Jego miłość.

2. DUCHOWOŚĆ NEW AGE: PRZEGLĄD

Chrześcijanie w wielu zachodnich społeczeństwach, a coraz częściej także i w innych

częściach świata, nierzadko napotykają na różne przejawy zjawiska znanego jako New Age.

Wielu z nich czuje potrzebę zrozumienia, w jaki sposób mają się ustosunkować wobec

czegoś, co jest równocześnie tak nęcące, złożone, nieuchwytne, a czasami niepokojące.

Niniejsze refleksje są próbą pomocy chrześcijanom w dwóch aspektach:

? w identyfikacji elementów rozwijającej się tradycji New Age;

? we wskazaniu tych elementów, które są niezgodne z Objawieniem chrześcijańskim.

Jest to duszpasterska odpowiedź na współczesne wyzwanie, odpowiedź, która nie próbuje

nawet stanowić wyczerpującej listy zjawisk związanych z New Age, ponieważ

zaowocowałoby to ogromnym tomem, a informację taką łatwo można znaleźć gdzieś indziej.

Natomiast jest niezmiernie ważnym, by spróbować prawidłowo zrozumieć New Age, by

ocenić je sprawiedliwie i uniknąć tworzenia jego karykatury. Byłoby niemądrym i

nieprawdziwym stwierdzenie, że wszystko związane z ruchem New Age jest dobre lub że

wszystko jest złe. Niemniej jednak, wizja leżąca u podstaw religijności New Age jest, ogólnie

rzecz biorąc, trudna do pogodzenia z chrześcijańską doktryną i duchowością.

New Age nie jest ruchem w sensie znaczenia terminu ?nowy ruch religijny?, nie jest również

tym, co zwykle jest rozumiane jako ?sekta? lub ?kult?. Ze względu na to, iż jest on

rozpowszechniony w kulturze, w zjawiskach tak różnych jak muzyka, film, seminaria,

warsztaty, rekolekcje, terapie oraz wiele innych działań i wydarzeń, jest o wiele bardziej

rozproszony i nieoficjalny, chociaż niektóre religijne lub parareligijne grupy świadomie

wprowadzają elementy New Age. Sugeruje się, że New Age jest źródłem pomysłów dla

różnych religijnych i parareligijnych sekt[9]. New Age nie jest pojedynczym, jednolitym

ruchem, lecz raczej luźną siecią wyznawców, których podejściem jest myśleć globalnie, ale

działać lokalnie. Ludzie, którzy są częścią jakiejś sieci, niekoniecznie znają siebie nawzajem i

rzadko, jeśli w ogóle, spotykają się. W celu uniknięcia niejasności, które mogą powstać przy

użyciu terminu ?ruch?, niektórzy odnoszą się do New Age jako do ?środowiska?[10], lub do ?

audytorium kultowego? (?audience cult?)[11]. Jednakże, inni wskazują, że ?jest to prąd

bardzo spójny w myśleniu?[12], realne wyzwanie dla nowoczesnej kultury. Jest to

synkretyczna struktura łącząca wiele różnych elementów, pozwalająca ludziom podzielać

5

zainteresowania lub związki w bardzo różnym stopniu i na różnych poziomach

zaangażowania. Wiele trendów, praktyk i poglądów, które są w jakiś sposób częścią New

Age, są w rzeczywistości częścią szerszej i łatwo rozpoznawalnej reakcji na dominujący nurt

w kulturze, tak więc słowo ?ruch? nie jest w tym przypadku całkowicie nie na miejscu. Może

być ono zastosowane wobec New Age w tym samym sensie, jak to ma miejsce w przypadku

innych szerokich ruchów społecznych, np. ruchu walki o prawa człowieka lub też Ruchu na

Rzecz Pokoju. Jak one, New Age łączy zadziwiające spektrum ludzi związanych z głównymi

celami ruchu, lecz różniących się pod względem sposobu zaangażowania i rozumienia

poszczególnych spraw.

Wyrażenie ?religia New Age? jest bardziej kontrowersyjne, więc wydaje się lepszym

unikanie go, pomimo że New Age jest często odpowiedzią na religijne pytania i potrzeby, a

jego atrakcyjność przemawia szczególnie do ludzi, którzy próbują odkryć lub na nowo

odnaleźć wymiar religijny w ich życiu. Unikanie terminu ?religia New Age? nie jest w żaden

sposób rozumiane jako kwestionowanie szczerego charakteru ludzkich poszukiwań znaczenia

i sensu w życiu. Szanujemy fakt, że wiele osób związanych z Ruchem New Age bardzo

uważnie przeprowadza rozróżnienie pomiędzy ?religią? a ?duchowością?. Wielu odrzuca

zorganizowaną religię, ponieważ w ich ocenie zawiodła ona, nie potrafiąc odpowiedzieć na

ich potrzeby, i z tej właśnie przyczyny zaczęli oni szukać gdzie indziej, by znaleźć ?duchowość?.

Co więcej, w centrum New Age znajduje się przekonanie, że czas poszczególnych

religii się skończył, a więc odnoszenie się do niego jako do religii byłoby w sprzeczności z

tym, w jaki sposób New Age samo siebie rozumie. Jednakże bardzo trafne jest ujmowanie

New Age w szerszym kontekście ezoterycznej religijności, której popularność stale

wzrasta[13].

Problem ten poruszony został w niniejszym tekście będącym próbą zrozumienia i ocenienia

czegoś, co jest w zasadzie apologią bogactwa ludzkiego doświadczenia. Na pewno wywoła on

krytykę, stwierdzającą, że nie można sprawiedliwie ocenić ruchu kulturowego, którego

zasadniczym przesłaniem jest właśnie zerwanie z tym, co postrzega on jako zniewalające

ograniczenia racjonalnego dyskursu. Tekst ten jest pomyślany jako zaproszenie dla

chrześcijan, aby potraktować New Age poważnie, i jako taki ma on na celu poprosić swoich

czytelników o wejście w krytyczny dialog z ludźmi podchodzącymi do tego samego świata z

bardzo różnych perspektyw.

Duszpasterska efektywność Kościoła w trzecim tysiącleciu zależy w dużej mierze od

przygotowania prawdziwych głosicieli przesłania zawartego w Ewangelii. To, co znajduje się

poniżej, jest odpowiedzią na wyrażone przez wielu trudności w radzeniu sobie z tym bardzo

złożonym i nieuchwytnym fenomenem zwanym New Age. Jest to próba zrozumienia, czym

New Age jest, i rozpoznania pytań, na które wymaga ono odpowiedzi i rozwiązań. Można

znaleźć wiele cennych książek i innych źródeł, które dokonują przeglądu całego zjawiska lub

wyjaśniają bardzo szczegółowo poszczególne aspekty; odniesienia do niektórych z tych

pozycji będzie można odnaleźć w Aneksie. Jednak nie zawsze dokonują one koniecznych

rozróżnień w świetle wiary chrześcijańskiej. Celem tego artykułu jest pomóc katolikom w

znalezieniu klucza do zrozumienia podstawowych założeń myśli New Age, tak by mogli oni

dokonać oceny tych elementów New Age, które napotykają Warto zaznaczyć, że wielu ludzi

nie lubi terminu New Age, a niektórzy sugerują, że sformułowanie ?alternatywna duchowość?

byłoby bardziej trafne i mniej ograniczające. Jest także prawdą, że wiele zjawisk

wspomnianych w tym dokumencie prawdopodobnie nie nosi jakichś szczególnych etykietek,

lecz zakłada się, ze względu na jego zwięzłość, że czytelnicy rozpoznają zjawisko lub zespół

zjawisk, które mogą, ze słusznych względów, co najmniej być kojarzone z ogólnym ruchem

kulturowym, który często nazywany jest New Age.

6

2.1. Co jest nowego w New Age?

Dla wielu ludzi termin New Age w oczywisty sposób odnosi się do doniosłego punktu

zwrotnego w historii. Zdaniem astrologów żyjemy w Erze Ryb, która została zdominowana

przez chrześcijaństwo. Lecz obecna Era Ryb ma na początku trzeciego tysiąclecia zostać

zastąpiona przez Nową Erę ? Erę Wodnika[14]. Idea Ery Wodnika jest tak bardzo widoczna w

Ruchu New Age w dużej mierze ze względu na wpływ teozofii, spirytualizmu i antropozofii,

jak również ich ezoterycznych przodków. Ludzie, którzy podkreślają nieuchronne zmiany w

świecie, często wyrażają pragnienie takiej zmiany, nie tak bardzo w świecie samym w sobie,

lecz raczej w naszej kulturze, w sposobie, w jaki odnosimy się do świata; jest to szczególnie

widoczne u tych, którzy kładą duży nacisk na ideę Nowego Paradygmatu życia. Nowy

Paradygmat jest dla nich atrakcyjnym podejściem, ponieważ w niektórych jego

sformułowaniach ludzie nie są biernymi widzami, ale grają aktywną rolę w zmianie kultury i

wprowadzaniu nowej duchowej świadomości. W innych jego przejawach większa moc

przypisywana jest nieuniknionemu ciągowi cyklów natury. W każdym razie Era Wodnika jest

wizją, a nie teorią. Jednakże New Age jest ogromną tradycją łączącą wiele idei, które nie

mają wyraźnego powiązania z przejściem od Ery Ryb do Ery Wodnika. Istnieją umiarkowane,

ale dosyć uogólnione, wizje przyszłości, w której panować będą: duchowość planetarna obok

różnych religii, podobne planetarne polityczne instytucje mające na celu uzupełnianie

funkcjonowania tych bardziej lokalnych oraz globalne instytucje ekonomiczne, które będą

bardziej demokratyczne i zachęcające do współuczestnictwa. Pojawi się również większy

nacisk na komunikację i edukację, mieszane podejście do zdrowia łączące medycynę konwencjonalną

i samouzdrawianie, bardziej androgyniczne samorozumienie i sposoby

integrowania nauki, mistycyzmu, technologii i ekologii. Jest to zatem kolejny dowód na

istnienie głębokiego pragnienia pełni oraz zdrowego istnienia rasy ludzkiej i całej planety.

Niektóre spośród tradycji, które włączyły się w nurt New Age, to: okultystyczne praktyki

antycznego Egiptu, Kabała, gnostycyzm wczesnochrześcijański, sufizm, tradycja Druidów,

chrześcijaństwo celtyckie, średniowieczna alchemia, renesansowy hermetyzm, buddyzm Zen,

joga i wiele innych[15].

Tym co jest ?nowe? w New Age jest ?synkretyzm elementów ezoterycznych i świeckich?

[16]. Łączą się one w szeroko rozpowszechnioną opinię, że czas już dojrzał do

fundamentalnej zmiany w ludziach, w społeczeństwie i w świecie. Istnieją różne sposoby

wyrażenia potrzeby tej zmiany:

? od Newtonowskiej fizyki mechanistycznej do fizyki kwantowej;

? od modernistycznej pochwały rozumu do docenienia uczuć, emocji i doświadczenia (często

opisywanych jako przejście od ?lewopółkulowego? myślenia racjonalnego do ?

prawopółkulowego? myślenia intuicyjnego);

? od dominacji męskości i patriarchatu do celebracji kobiecości, na poziomie jednostek i

społeczeństwa.

W tym kontekście często używa się terminu ?zmiana paradygmatu?. W niektórych

przypadkach przypuszcza się, że taka zmiana jest nie tyle pożądana, co nieunikniona.

Odrzucenie współczesności, leżące u podstaw pragnienia zmiany, nie jest nowe, lecz może

być opisane jako ?współczesna odnowa religii pogańskich z domieszką wpływów zarówno

wschodnich religii, jak też współczesnej psychologii, filozofii, nauki i kontrkultury, która

rozwinęła się w latach 1950 i 1960?[17]. New Age świadczy o czymś, co jest co najmniej

rewolucją kulturalną, złożoną reakcją na dominujące idee i wartości kultury zachodniej, lecz

mimo to jego idealistyczna krytyka jest ironicznie typowa dla kultury, którą samo krytykuje.

Należy również wspomnieć o pojęciu zmiana paradygmatu. Zostało ono spopularyzowane

przez Thomasa Kuhna, amerykańskiego historyka nauki, który postrzegał paradygmat jako ?

7

całą konstelację przekonań, wartości, technik itp. podzielanych przez członków danej grupy?

[18]. Kiedy następuje zmiana jednego paradygmatu na inny, jest ona raczej kwestią

całkowitej transformacji perspektywy niż stopniowego rozwoju, to prawdziwa rewolucja.

Kuhn podkreślał, że konkurujące paradygmaty są niewspółmierne i nie mogą ze sobą

współegzystować. Zatem idea o zmianie paradygmatu w dziedzinie religii i duchowości jest

po prostu nowym sposobem stwierdzenia, że tradycyjne wierzenia nie potrafiły spełnić

swoich zadań. Tym, co dzieje się w rzeczywistości, jest radykalna zmiana w pojmowaniu

świata, która stawia pod znakiem zapytania nie tylko treść, ale także zasadniczy sposób

interpretacji poprzedniej wizji. Być może najtrafniejszym tego przykładem, w kategoriach

relacji pomiędzy New Age a chrześcijaństwem, jest całkowita zmiana rozumienia życia i roli

Jezusa Chrystusa. Niemożliwe jest pogodzenie tych dwóch wizji[19].

Nauce i technologii nie udało się, jak widać, dostarczyć ludziom tego wszystkiego, co niegdyś

zdawały się obiecywać, tak więc w swoich poszukiwaniach sensu i wyzwolenia zwrócili się

oni ku sferze duchowej. New Age, tak jak je rozumiemy, zrodziło się z poszukiwań czegoś

bardziej ludzkiego i pięknego niż przytłaczające, pełne alienacji doświadczenie życia w

społeczeństwach zachodnich. Jego pierwsi propagatorzy byli gotowi spoglądać daleko w

swych poszukiwaniach, toteż stało się ono podejściem bardzo eklektycznym. Sytuacja ta

może być jednym ze znaków ?powrotu do religii?, ale nie jest to z pewnością powrót do

ortodoksyjnej doktryny chrześcijańskiej czy też innych wyznań. Pierwszymi symbolami

przenikania tego ?ruchu? do kultury zachodniej był pamiętny festiwal w Woodstock w Stanie

Nowy Jork w 1969 roku i musical Hair, który poruszył główne tematy New Age w

sztandarowej piosence ?Aquarius? (Wodnik)[20]. Były one jednak zaledwie wierzchołkiem

góry lodowej, której wymiary stały się bardziej widoczne stosunkowo niedawno. Idealizm lat

60. i 70. przetrwał w niektórych regionach, jednak nastolatki nie stanowią już większości

wśród osób zaangażowanych. Powiązanie z ideologią politycznej lewicy osłabło, a środki

psychodeliczne nie są już tak istotnym elementem, jakim były niegdyś. Tak wiele się

wydarzyło od tego czasu, że wszystko to przestało już wyglądać na rewolucję ? ?duchowe? i ?

mistyczne? tendencje, uprzednio ograniczone do kontrkultury, są teraz uznaną częścią

głównego nurtu kultury, oddziałującą na tak różne aspekty życia jak medycyna, nauka, sztuka

i religia. Kultura zachodu jest obecnie przepojona bardziej powszechną świadomością

polityczną i ekologiczną, a cała ta kulturowa zmiana ma ogromny wpływ na styl życia ludzi.

Niektórzy sugerują, że ?ruch? New Age jest właśnie tą najważniejszą zmianą, która miała być

uznana za ?znacząco lepszy sposób życia?[21].

2.2. Co New Age chciałby zaproponować?

2.2.1. Oczarowanie: To musiał być anioł

Jednym z najbardziej powszechnych elementów ?duchowości? New Age jest fascynacja

niezwykłymi zjawiskami, w szczególności związanymi z paranormalnymi istotami. Ludzie

rozpoznawani jako ?medium? uważają, że ich osobowość zastała przejęta przez kogoś innego

podczas transu ? zjawiska w New Age zwanego ?kanałowaniem? (channeling) ? w czasie,

którego medium może stracić kontrolę nad swoim ciałem i zdolnościami. Niektórzy ludzie,

którzy byli świadkami takich zdarzeń, chętnie przyznaliby, że zjawiska te dotyczą

bezsprzecznie świata duchowego, jednakże nie pochodzą one od Boga, pomimo języka

pełnego miłości i światła, który prawie zawsze jest używany? Prawdopodobnie bardziej trafne

jest odnoszenie się do tego, jako do współczesnej farmy spirytualizmu raczej, niż do

duchowości w ścisłym tego słowa znaczeniu. Przyjaciółmi i doradcami wywodzącymi się ze

świata duchowego są również aniołowie (którzy stali się głównymi postaciami nowego

przemysłu księgarskiego i malarskiego). Ci, którzy wspominają o aniołach w New Age,

czynią to w sposób niesystematyczny; rzeczywiście, rozróżnienia w tej dziedzinie są czasami

określane jako niepotrzebne, jeśli są one zbyt dokładne, gdyż ?istnieje wiele poziomów prze-

8

wodników, bytów, energii i istot w każdej oktawie świata? Wszystkie one są tam, aby móc je

wybrać w zależności od twoich własnych mechanizmów przyciągania-odpychania?[22]. Te

duchowe istoty są często wzywane w celach ?nie-religijnych?, a więc na przykład jako pomoc

w relaksacji, która ma na celu podjęcie lepszej decyzji lub efektywną kontrolę swojego życia i

przebiegu kariery. Łączność z niektórymi duchami, które nauczają poprzez poszczególnych

ludzi, jest kolejnym doświadczeniem związanym z New Age przypisywanym sobie przez

ludzi, którzy mówią o sobie jako o ?mistykach?. Niektóre duchy natury są opisywane jako

potężne energie obecne w świecie naturalnym, jak również na ?wewnętrznych poziomach?:

czyli takich, które są dostępne dzięki wykorzystaniu pewnych rytuałów, narkotyków i innych

technik pozwalających na wejście w odmienny stan świadomości. Oczywiście ? przynajmniej

w teorii ? New Age często nie uznaje wyższego autorytetu duchowego niż indywidualne

doświadczenie wewnętrzne.

2.2.2. Harmonia i zrozumienie: dobre wibracje

Zjawiska tak różne, jak Ogród w Findhorn i Feng Shui[23], reprezentują różnorodność

sposobów, ilustrujących rolę bycia w harmonii z naturą i kosmosem. W New Age nie ma

rozróżnienia pomiędzy dobrem a złem. Działania człowieka są owocem albo iluminacji, albo

ignorancji. Nie można więc nikogo potępiać, nikt też nie potrzebuje przebaczenia. Wiara w

istnienie zła może wywołać tylko niechęć i lęk. Odpowiedzią na tę niechęć jest miłość. Nie

jest to jednak miłość, która wyraża się w czynach ? jest ona raczej kwestią stanu umysłu.

Miłość jest energią, wibracją na wysokich częstotliwościach, a sekretem szczęścia, zdrowia i

sukcesu jest bycie zdolnym do wejścia w harmonię, znalezienie własnego miejsca w wielkim

łańcuchu istnienia. Terapeuci i nauczyciele związani z New Age twierdzą, że mają do

zaoferowania sposób pozwalający na znalezienie powiązania pomiędzy wszystkimi

elementami wszechświata, sposób umożliwiający ludziom modulowanie tonacji swojego

życia i bycie w całkowitej harmonii ze sobą nawzajem i z wszystkim, co ich otacza, pomimo

istniejącej różnorodności kontekstów teoretycznych[24].

2.2.3. Zdrowie: złote życie (golden living)

Współczesna medycyna tradycyjna (allopatyczna) ma tendencję do ograniczania się tylko do

leczenia poszczególnych, odosobnionych dolegliwości, nie potrafi natomiast spojrzeć szerzej

na zdrowie człowieka, co powoduje znaczący wzrost zrozumiałego niezadowolenia. Terapie

alternatywne zyskały tak ogromną popularność, ponieważ twierdzą, że są w stanie spojrzeć na

całą osobę i koncentrują się raczej na uzdrawianiu niż leczeniu. Medycyna holistyczna, jak

wiadomo, koncentruje się na roli, jaką odgrywa dla zdrowia fizycznego umysł. Uważa się, że

związek pomiędzy duchowymi a fizycznymi aspektami osoby przejawia się w systemie

immunologicznym lub indyjskich czakrach. W perspektywie New Age choroba i cierpienie

pochodzą z działań sprzecznych z naturą; człowiek żyjący w harmonii z naturą może

spodziewać się znacznie zdrowszego życia, a nawet powodzenia w sprawach materialnych.

Zdaniem niektórych uzdrowicieli New Age, w gruncie rzeczy śmierć nie jest nieunikniona.

Rozwój naszego ludzkiego potencjału sprawia, że wchodzimy w kontakt z naszą wewnętrzną

boskością i z tymi częściami naszego ?ja?, które zostały odcięte i stłumione. Jest to widoczne

przede wszystkim w stanach zmienionej świadomości (ang. Altered States of Consciousness ?

ASCs), które wywoływane są bądź to poprzez zażycie narkotyku, bądź też dzięki różnym

technikom poszerzania umysłu, zwłaszcza w kontekście ?psychologii transpersonalnej?. Szaman

jest często postrzegany jako specjalista w zakresie odmiennych stanów świadomości i

jako ktoś, kto może stać się pośrednikiem pomiędzy transpersonalnym królestwem duchów i

bogów a światem ludzi.

Mamy do czynienia ze sporą różnorodnością podejść w propagowaniu medycyny

holistycznej. Niektóre z nich wywodzą się z tradycji antycznych, czy to religijnych, czy

9

ezoterycznych, inne związane są z teoriami psychologicznymi powstałymi w Esalen w latach

1960-1970. Oferta związana z New Age zawiera szeroki zakres praktyk, na przykład:

akupunkturę, biofeedback, chiropraktykę, kinezjologię, homeopatię, irydologię, masaże i

różne rodzaje ?pracy z ciałem? (jak na przykład orgonomia, Feldenkrais, refleksologia,

Rolfing, masaż polaryzacyjny, dotyk terapeutyczny itp.), medytację i wizualizację, terapie

odżywianiem, uzdrowienie psychiki, różne rodzaje terapii ziołowych, leczenie kryształami,

metalami, muzyką lub kolorami, terapie reinkarnacyjne, a w końcu programy dwunastu

kroków i grupy samopomocy[25]. Podkreśla się przy tym, że źródło zdrowia tkwi w nas

samych i jest czymś, co możemy osiągnąć, gdy jesteśmy w kontakcie z naszą wewnętrzną

energią lub też energiami płynącymi z kosmosu.

W związku z tym, że zdrowie wiąże się z przedłużaniem życia, New Age oferuje wschodnią

formułę w zachodnich terminach. Pierwotnie reinkarnacja była częścią hinduistycznej idei

cykliczności, opartej na atmanie lub boskim jądrze osobowości (pełniejsza koncepcja jiva),

które przenosiły się z ciała do ciała w cyklu cierpienia (samsara), zdeterminowane przez

prawo karmy, związane z postępowaniem w poprzednich życiach. Nadzieja leżała w

możliwości ponownego narodzenia w lepszym wcieleniu lub w ostatecznym wyzwoleniu z

konieczności powtórnych narodzin. Tym, czym różnią się w większości buddyjskie tradycje,

jest przekonanie, że to, co wędruje z ciała do ciała, nie jest duszą, ale continuum

świadomości. Obecne życie jest zakorzenione w potencjalnie niekończącym się kosmicznym

procesie, w który włączeni są nawet bogowie. Na Zachodzie, od czasów Lessinga,

reinkarnacja była rozumiana znacznie bardziej optymistycznie, jako proces uczenia się i

osiągania coraz większej pełni. Spirytualizm, teozofia, antropozofia i New Age widzą

reinkarnację jako uczestnictwo w kosmicznej ewolucji. To pochrześcijańskie podejście do

eschatologii uważane jest za odpowiedź na nierozwiązane pytania teodycei i rozprawienie się

z pojęciem piekła. Kiedy dusza jest oderwana od ciała, jednostka może spojrzeć wstecz na

całe swoje dotychczasowe życie, a gdy dusza łączy się z jej nowym ciałem, następuje wgląd

w nadchodzącą fazę życia. Ludzie mają dostęp do ich poprzednich żyć poprzez sny i techniki

medytacyjne[26].

2.2.4. Całość: Magiczna podróż w nieznane

Jednym z centralnych zagadnień ruchu New Age jest poszukiwanie ?całości?. Jest to zachęta

do przezwyciężenia wszelkich form ?dualizmu?, gdyż takie podziały są jedynie niezdrowym

produktem mniej światłej przeszłości. Podziały, które zdaniem zwolenników New Age

powinny zostać odrzucone, zawierają znaczącą różnicę pomiędzy Stwórcą a stworzeniem,

widoczne rozróżnienie pomiędzy człowiekiem a naturą, lub duchem i materią, które są

niesłusznie uważane za formy dualizmu. Często zakłada się, że te dualistyczne tendencje

oparte są na judeochrześcijańskich korzeniach zachodnich cywilizacji, podczas gdy byłoby

bardziej trafnym powiązać je z gnostycyzmem, a w szczególności z manicheizmem.

Rewolucja naukowa i duch współczesnego racjonalizmu są w szczególności winne tendencji

do fragmentaryzacji, która traktuje organiczną całość jak mechanizm, który może zostać

zredukowany do swoich poszczególnych części, a później wyjaśniony w terminach

odnoszących się właśnie do tych najmniejszych elementów, oraz tendencji do redukowania

ducha do materii, tak że rzeczywistość duchowa ? włączając także duszę ? staje się jedynie

przypadkowym ?epifenomenem? całkowicie materialnych procesów. We wszystkich tych

sferach alternatywy proponowane przez New Age zwane są ?holistycznymi?. Holizm

przenika Ruch New Age, począwszy od jego troski o holistyczne zdrowie aż po dążenie do

jednostkowej świadomości, oraz od świadomości ekologicznej aż po idee globalnej ?sieci?.

10

2.3. Fundamentalne zasady myślenia New Age

2.3.1. Globalna odpowiedź w czasie kryzysu

?Zarówno tradycja chrześcijańska, jak i świeckie przekonanie o nieograniczonym procesie

rozwoju nauki musiały stawić czoła poważnemu załamaniu, które po raz pierwszy ujawniło

się w czasie zamieszek studenckich około roku 1968?[27]. Mądrość starszych pokoleń została

nagle pozbawiona znaczenia i szacunku, a przekonanie o wszechmocy nauki rozwiało się, tak

więc Kościół musiał ?stawić czoła poważnemu załamaniu w przekazywaniu wiary

młodszemu pokoleniu?[28]. Powszechnej utracie wiary w to, co poprzednio stanowiło filary

świadomości i społecznej spójności, towarzyszył nieoczekiwany powrót kosmicznej

religijności, rytuałów i wierzeń, które, jak wielu sądziło, zostały wyparte przez

chrześcijaństwo, podczas gdy w rzeczywistości ten odwieczny, ezoteryczny i podziemny prąd

nigdy nie zniknął. Nagły wzrost popularności religii azjatyckich był czymś nowym w

zachodnim kontekście. Przeistoczył on się w dziewiętnastym wieku w ruch teozoficzny i ?

odzwierciedlił wzrastającą świadomość globalnej duchowości, łączącej wszystkie istniejące

tradycje religijne?[29].

Odwieczne filozoficzne pytanie o jedność i wielość zyskało swoją nowoczesną i współczesną

formę w pokusie przezwyciężenia nie tylko podziałów, które są zbędne, ale nawet

rzeczywistych różnic i odcieni. Najczęstszym tego przejawem jest holizm, stanowiący

kluczowy składnik New Age i jeden z głównych znaków czasu ostatniego ćwierćwiecza

dwudziestego wieku. Ogromną ilość energii włożono w wysiłek zniesienia podziału na części

charakterystycznego dla ideologii mechanistycznej, ale to doprowadziło do poczucia

konieczności poddania się globalnej sieci, która przypisała sobie quasitranscendentalny

autorytet. Najwyraźniejszymi tego implikacjami są procesy świadomej przemiany i rozwój

ekologii[30]. Nauczenie się nowego spojrzenia, które jest celem owej świadomej przemiany,

wymaga czasu, tym bardziej, że przeciwstawiają się mu starsze sposoby myślenia,

zakorzenione w status quo. Tym, co uznano za sukces, jest uogólnienie ekologii na fascynację

naturą i resakralizacją Ziemi, Matki Ziemi lub Gaji, mające cechy misjonarskiego zapału

członków partii Zielonych. ?Administratorem? Ziemi jest rasa ludzi jako całość, i jedynie

globalny rząd, w oparciu o globalną etykę, może zapewnić harmonię i zrozumienie konieczne

dla odpowiedzialnego nią zarządzania. Ciepło Matki Ziemi, której boskość przenika całe

stworzenie, jest uważane za pomost pomiędzy stworzeniem a transcendentnym Bogiem ?

Ojcem judaizmu i chrześcijaństwa, a zarazem za sposób na oddalenie perspektywy bycia

sądzonym przez taką Istotę.

W tej wizji zamkniętego wszechświata, który zawiera zarówno ?Boga?, inne istoty duchowe,

jak i nas samych, możemy rozpoznać ukryty panteizm. Jest to fundamentalny element, który

przenika całą myśl i praktykę New Age, i determinuje z góry każdą, w innych okolicznościach

pozytywną ocenę ciekawego dla nas tego lub innego aspektu jego duchowości.

Ponieważ jako chrześcijanie ? przeciwnie ? wyznajemy wiarę, że ?człowiek w swojej istocie

jest stworzeniem i stworzeniem pozostanie na wieki, nigdy więc nie będzie możliwe wchłonięcie

ludzkiego ?Ja? przez ?Ja? boskie?[31].

2.3.2. Podstawowy model myśli New Age

Podstawowy model myśli New Age można odnaleźć w ezoteryczno-teozoficznej tradycji,

powszechnie akceptowanej w europejskich kołach intelektualnych w osiemnastym i

dziewiętnastym wieku. Szczególnie silny był on w przypadku masonerii, spirytualizmu,

okultyzmu i teozofii, które podzielały elementy kultury ezoterycznej. Według tego spojrzenia

na rzeczywistość światy widzialne i niewidzialne są powiązane serią odpowiedniości, analogii

11

i wpływów pomiędzy mikrokosmosem i makrokosmosem, między metalami a planetami,

między planetami i różnymi częściami ludzkiego ciała, między widzialnym kosmosem a

niewidzialną sferą rzeczywistości. Natura, którą ludzie pragną kontrolować, jest żywą istotą,

przenikniętą siecią współczucia i antypatii, ożywioną światłem i tajemnym ogniem. Z

wyższymi i niższymi światami możemy kontaktować się za pomocą swojej wyobraźni

(będącej narządem duszy lub ducha), dzięki pośrednikom (aniołom, duchom, diabłom) lub

rytuałom.

Ludzie mogą być wprowadzeni w misterium kosmosu, Boga i ?ja? za pomocą duchowej drogi

ku przemianie. Ostatecznym jej celem jest gnosis, najwyższa forma wiedzy, odpowiednik

zbawienia. Wiąże się ona z poszukiwaniem najstarszej i najwznioślejszej tradycji w filozofii

(mylnie zwanej philosophia perennis) i religii (pierwotnej teologii), tajemnej (ezoterycznej)

doktryny, będącej kluczem do wszystkich ?egzoterycznych? tradycji, które są dostępne dla

każdego. Nauki ezoteryczne przekazywane są uczniowi przez mistrza w stopniowym procesie

inicjacji.

Dziewiętnastowieczny ezoteryzm jest postrzegany przez niektórych jako całkowicie

zsekularyzowany. Alchemia, magia, astrologia i inne elementy tradycyjnego ezoteryzmu

zostały dogłębnie zintegrowane z aspektami współczesnej kultury, zasilając poszukiwanie

praw przyczynowości, ewolucjonizm, psychologię i religioznawstwo porównawcze. Osiągnął

on swoją najczystszą formę w ideach Rosjanki, Heleny Blavatsky, będącej medium, która z

Henry Olcottem założyła w Nowym Jorku w 1875 Towarzystwo Teozoficzne. Towarzystwo

to miało za zadanie połączenie elementów tradycji Wschodu i Zachodu w ewolucyjny typ

spirytualizmu. Miało ono trzy główne cele:

1. ?Stworzenie zaczątku Uniwersalnego Braterstwa Ludzkości bez względu na rasę,

wyznanie, kastę lub kolor skóry?.

2. ?Zachęcanie do religioznawstwa porównawczego, filozofii i nauki?.

3. ?Zbadanie niewyjaśnionych praw Natury i mocy ukrytych w człowieku?.

?Znaczenie tych celów [?] powinno być jasne. Cel pierwszy odrzuca stanowczo ?irracjonalną

bigoterię? i ?sekciarstwo?, charakterystyczne, zdaniem spirytualistów i teozofów, dla

tradycyjnego chrześcijaństwa [?] Rozważając te cele, same w sobie, nie od razu można

dostrzec, że dla teozofów ?nauka? oznacza nauki okultystyczne, a filozofia ? occulta

philosophia, że prawa natury były natury okultystycznej lub psychicznej, a religioznawstwo

miało za zadanie odkryć ?pierwotną tradycję? całkowicie wzorowaną na hermetycznej

philosophia perennis?[32].

Ważnym tematem pism Heleny Blavatsky była emancypacja kobiet, która wiązała się między

innymi z atakiem na ?męskiego? Boga judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Blavatsky

nalegała, by powrócić do bogini-matki hinduizmu i do praktykowania cnót kobiecych. Idea ta

kultywowana była pod przewodnictwem Annie Besant, która stała na czele ruchu

feministycznego. Wicca i ?kobieca duchowość? kontynuują tę walkę przeciw ?

patriarchalnemu? chrześcijaństwu także dzisiaj.

Marilyn Ferguson poświęciła rozdział Sprzysiężenia Wodnika (The Aquarian Conspiracy)

prekursorom Ery Wodnika, tym, którzy utkali nić idei przemiany opartej na poszerzaniu

świadomości i doświadczeniu samotranscendencji. Dwoma spośród tych, których wymieniła,

byli amerykański psycholog William James i szwajcarski psychiatra Carl Gustav Jung. James

zdefiniował religię jako doświadczenie, nie dogmat, i nauczał, że ludzie mogą zmienić swoje

mentalne postawy w taki sposób, że będą w stanie stać się architektami własnego

przeznaczenia. Jung podkreślał transcendentalny charakter świadomości i wprowadził ideę

nieświadomości kolektywnej, rodzaj magazynu symboli i wspomnień wspólnych dla ludzi w

12

różnym wieku i z różnych kultur. Zdaniem Woutera Hanegraaffa, obaj ci ludzie przyczynili

się do ?sakralizacji psychologii?, które to zjawisko stało się istotnym elementem myśli i

praktyki New Age. Jung rzeczywiście ?nie tylko spsychologizował ezoteryzm, ale także

zsakralizował psychologię, przez wprowadzenie do niej elementów ezoterycznych spekulacji.

Rezultatem tego była pewna ilość teorii, które pozwoliły ludziom mówić o Bogu, mając na

myśli ich własną psychikę, i mówić o swojej własnej psychice, myśląc w rzeczywistości o

boskości. Jeśli psychika jest ?umysłem? i również Bóg jest ?umysłem?, wówczas mówiąc o

jednym nie można równocześnie nie mówić o drugim?[33]. W odpowiedzi na zarzut, że ?

spsychologizował? chrześcijaństwo, Jung stwierdził, że ?psychologia jest współczesnym

mitem i tylko w terminach bieżącego mitu możemy zrozumieć wiarę?[34]. Jest z pewnością

prawdą, że psychologia Junga rzuciła światło na wiele aspektów wiary chrześcijańskiej,

zwłaszcza na potrzebę stawienia czoła rzeczywistemu istnieniu zła, ale religijne przekonania

tego autora były tak różne na różnych etapach jego życia, że jego czytelnik pozostaje z

niejasnym obrazem Boga. Centralnym elementem myśli Junga jest kult słońca, w którym Bóg

jest witalną energią (libido) wewnątrz osoby[35]. Jak sam mówił, ?to porównanie nie jest

tylko grą słów?[36]. Tym, do którego Jung się odnosi, jest ?Bóg wewnątrz?, fundamentalna

boskość, która, jak wierzył, jest w każdej osobie ludzkiej. Ścieżka do wewnętrznego

wszechświata wiedzie przez nieświadomość. Odpowiedniość wewnętrznego świata wobec

zewnętrznego zawiera się w kolektywnej nieświadomości.

Skłonność do traktowania wymiennie psychologii i duchowości była szczególnie obecna w

Ruchu Ludzkiego Potencjału, który rozwijał się do końca lat 60. w Esalen Institute w

Kalifornii. Psychologia transpersonalna, znajdująca się pod silnym wpływem Junga i religii

Wschodu, oferowała kontemplacyjną podróż, w której nauka spotyka się z mistycyzmem.

Nacisk położony na cielesność, poszukiwanie dróg poszerzania świadomości i kultywację

mitów dotyczących kolektywnej nieświadomości był zachętą do szukania ?Boga wewnątrz?

osoby. Aby zrealizować własny potencjał, człowiek musiał wyjść poza swoje własne ego, by

stać się Bogiem, którym w głębi jest. Można było tego dokonać za pomocą odpowiednio

dobranej terapii ? medytacji, parapsychologicznych doświadczeń, użycia środków

halucynogennych. Były to drogi do osiągnięcia ?doświadczenia szczytowego?, ?mistycznego?

doświadczenia jedności z Bogiem i z kosmosem.

Symbol Wodnika został zapożyczony z astrologicznej mitologii, ale później zaczął oznaczać

pragnienie radykalnie nowego świata. Dwoma centrami, które stanowiły początkowo kuźnie

New Age, i do pewnego stopnia nadal nimi są, były wspólnota ?Ogród? w Findhorn w

północno-wschodniej Szkocji i Centrum Rozwoju Potencjału Ludzkiego w Esalen w Big Sur,

w Kalifornii, w Stanach Zjednoczonych. Tym, co nieustannie zasila New Age, jest

wzrastająca globalna świadomość i coraz większa wiedza na temat zbliżającego się kryzysu

ekologicznego.

2.3.3. Główne tematy New Age

New Age nie jest, ściśle mówiąc, religią, jednakże jego zainteresowanie zwraca się ku temu,

co zwane jest ?boskością?. Istotą New Age jest luźne powiązanie różnych działań, ludzi i idei,

które mogłyby sugerować trafność takiego terminu. Nie istnieje jedno oficjalne

sformułowanie czegokolwiek podobnego do doktryn głównych religii, ale mimo to, jak

również mimo ogromnej różnorodności obecnej w ramach New Age, istnieje kilka wspólnych

punktów:

? kosmos jest postrzegany jako organiczna całość;

? jest on ożywiony Energią, która jest również określana jako boska Dusza lub Duch;

? dużą wiarę pokłada się w pośrednictwie różnych duchowych istot ? ludzie są zdolni do

wspinania się ku niewidzialnym, wyższym sferom i do kontrolowania własnego życia poza

13

śmierć;

? utrzymuje się, że istnieje ?odwieczna wiedza?, która poprzedza i jest wyższa od wszystkich

religii i kultur;

? ludzie podążają za oświeconymi mistrzami?

2.3.4. Co New Age mówi o?

2.3.4.1. ?człowieku?

New Age wyznaje przekonanie o doskonałości osoby ludzkiej możliwej do osiągnięcia za

pomocą różnorodnych technik i terapii (w przeciwieństwie do chrześcijańskiej wizji

współpracy z łaską Bożą). Podziela także pogląd Nietzschego, że chrześcijaństwo

uniemożliwiło pełną manifestację prawdziwego człowieczeństwa. Doskonałość, w tym

kontekście, oznacza samospełnienie dokonujące się według hierarchii wartości, które sami

tworzymy i które osiągamy własnym wysiłkiem: możemy zatem mówić o samokreującym

się ?ja?. Według tego poglądu, większa różnica będzie pomiędzy ludźmi, jakimi są oni teraz i

jakimi będą, kiedy w pełni zrealizują swój potencjał, niż różnica pomiędzy ludźmi a

antropoidami.

Należy rozróżnić ezoteryzm, czyli poszukiwanie wiedzy, i magię, inaczej okultyzm, będący

sposobem uzyskiwania władzy. Niektóre grupy są zarówno ezoteryczne, jak i okultystyczne.

Podstawą okultyzmu jest pragnienie mocy oparte na marzeniu o staniu się boskim.

Techniki poszerzania umysłu mają za zadanie objawić ludziom ich boską moc; dzięki użyciu

tej mocy ludzie przygotują drogę dla Ery Oświecenia. To wywyższenie człowieczeństwa,

które niszczy prawidłową relację pomiędzy Stwórcą a stworzeniem, osiągnęło swoją

ekstremalną formę w satanizmie. Szatan stał się symbolem buntu przeciw konwencjom i

regułom, symbolem, który często przybiera agresywne, egoistyczne i pełne przemocy formy.

Niektóre grupy ewangelickie wyraziły przekonanie o subliminalnej obecności tego, co, jak

uważają, jest satanistyczną symboliką w pewnych rodzajach muzyki rockowej, która ma

ogromny wpływ na młodych ludzi. Wszystko to dalekie od przesłania o pokoju i harmonii,

które można znaleźć w Nowym Testamencie, i jest to często jedna z konsekwencji wywyższania

człowieczeństwa, gdy wiąże się ono równocześnie z negacją transcendentnego Boga.

Nie jest to jednak problem, który dotyczy tylko młodych ludzi; podstawowe tematy związane

z kulturą ezoteryczną są również obecne w dziedzinie polityki, edukacji i

ustawodawstwie[37]. Można to dostrzec wyraźnie w przypadku ekologii. Silny nacisk

radykalnych ekologów kładziony na bio-centryzm zaprzecza antropologicznej wizji zawartej

w Piśmie Świętym, według której ludzie znajdują się w centrum świata, ponieważ są uważani

za jakościowo lepszych od innych form naturalnych. Biocentryczny sposób myślenia jest

także widoczny w dzisiejszym ustawodawstwie i edukacji, pomimo faktu, że w ten sposób

dewaluuje się człowieka. Ten sam ezoteryczny model kulturowy można odnaleźć w

ideologicznej teorii, tkwiącej u podstaw polityki kontroli urodzeń i eksperymentów inżynierii

genetycznej, które wydają się spełniać ludzkie marzenie o stwarzaniu siebie na nowo. W jaki

sposób ludzie chcą to osiągnąć? Poprzez odcyfrowywanie kodu genetycznego, zmieniając

naturalne zasady seksualności oraz przeciwstawiając się granicom śmierci.

Według tego, co może być zwane klasycznym przekonaniem New Age, ludzie rodzą się z

boską iskrą, w rozumieniu, które jest reminiscencją antycznego gnostycyzmu. Iskra ta włącza

ich w jedność Całości. Są więc oni postrzegani jako zasadniczo boscy, pomimo że uczestniczą

w tej kosmicznej boskości na różnych poziomach świadomości. Jesteśmy współ-stwórcami ?

kreujemy naszą własną rzeczywistość. Wielu autorów New Age utrzymuje, że wybieramy

okoliczności naszego życia (nawet naszą chorobę i zdrowie), żywiąc przekonanie, że każda

14

jednostka jest twórczym źródłem świata. Potrzebujemy jednak odbyć podróż, aby w pełni

zrozumieć, w jaki sposób włączamy się w jedność kosmosu. Podróż ta jest psychoterapią, a

poznanie uniwersalnej świadomości jest zbawieniem. Grzech nie istnieje, jest tylko niepełna

wiedza. Tożsamość każdej ludzkiej osoby rozpływa się w uniwersalnym bycie i w procesie

kolejnych inkarnacji. Ludzie poddani są, determinującemu wpływowi gwiazd, ale mogą,

otworzyć się na boskość, która tkwi w nich, w ich ciągłych poszukiwaniach (za pomocą

odpowiednich technik) coraz większej harmonii pomiędzy ?ja? a boską energią kosmosu. Nie

ma potrzeby, by istniało Objawienie lub Zbawienie, które przyszłoby do ludzi z zewnątrz,

przeciwnie, istnieje tylko potrzeba doświadczenia zbawienia ukrytego w nich samych (samozbawienie),

za pomocą opanowania psychofizycznych technik, prowadzących do

ostatecznego oświecenia.

Niektóre stopnie na drodze wiodącej do samozbawienia można nazwać przygotowawczymi

(są to np.: medytacja, harmonia ciała, uwalnianie samouzdrawiających energii). Są one

punktem wyjścia dla procesów uduchowienia, doskonalenia i oświecenia, które pomagają

ludziom w osiągnięciu dalszej samokontroli i psychicznego skupienia na ?przemianie?

jednostkowego ?ja? w ?kosmiczną świadomość?. Przeznaczeniem człowieka jest seria

kolejnych reinkarnacji duszy w różne ciała. Proces ten nie jest rozumiany jednak jako cykl

samsary, w sensie oczyszczenia i kary, ale jako stopniowe kroczenie ku idealnemu i pełnemu

rozwojowi potencjału tkwiącego w jednostce.

Psychologię wykorzystuje się do wyjaśniania poszerzenia umysłu jako doświadczenia ?

mistycznego?. Joga, zen, medytacja transcendentalna i ćwiczenia tantryczne prowadzą do

doświadczenia samospełnienia lub oświecenia. Doświadczenia szczytowe (ponowne

przeżycie swoich narodzin, podróż do bram śmierci, biofeedback, taniec, a nawet narkotyki ?

wszystko, co może wywołać stany zmienionej świadomości) są uważane za drogi do jedności

i oświecenia. Ponieważ istnieje tylko jeden Umysł, niektórzy ludzie mogą być kanałowani

(tzw. channeling) ku wyższym formom bytu. Każda część tego jednego, uniwersalnego bytu

ma kontakt z każdą inną częścią. Klasycznym podejściem w New Age jest psychologia

transpersonalna, której głównymi konceptami są: Uniwersalny Umysł, Wyższe Ja oraz

kolektywna i indywidualna nieświadomość. Wyższe Ja jest naszą prawdziwą tożsamością,

mostem pomiędzy Bogiem jako boskim Umysłem a człowieczeństwem. Duchowy rozwój jest

kontaktowaniem się z Wyższym Ja, które przezwycięża wszystkie formy dualizmu pomiędzy

podmiotem a przedmiotem, życiem a śmiercią, psyche a somą, pomiędzy ja ? jako całością a

pojedynczymi jego aspektami. Nasza ograniczona osobowość jest jak cień lub sen stworzony

przez prawdziwe ?ja?. Wyższe Ja zawiera wspomnienia wcześniejszych (re-)inkarnacji.

2.3.4.2. ?Bogu?

New Age ma wyraźną skłonność do Wschodnich lub prechrześcijańskich religii, które są

uznawane za nieskażone przez judeochrześcijańskie zniekształcenia. W związku z tym

ogromnie ceni się starożytne ryty rolnicze i kulty płodności. ?Gaja?, Matka Ziemia jest

przedstawiana jako alternatywa wobec Boga Ojca, którego obraz postrzega się jako związany

z patriarchalną koncepcją męskiej dominacji nad kobietami. Mówi się o Bogu, ale nie jest to

Bóg osobowy; Bóg, o którym mówi New Age, nie jest ani osobowy ani transcendentny. Nie

jest także Stwórcą ani podtrzymującym świat w istnieniu, ale ?bezosobową energią?

immanentną w świecie, z którym tworzy ?kosmiczną jedność: ?Wszystko jest jednym?. Ta

jedność jest monistyczna, panteistyczna lub, precyzyjniej, panenteistyczna. Bóg jest ?zasadążycia?,

?duchem lub duszą świata?, sumą świadomości istniejących w świecie. W pewnym

sensie, wszystko jest Bogiem. Obecność Boga jest najwyraźniejsza w duchowym aspekcie

rzeczywistości, tak więc każdy umysł/duch jest, w pewnym sensie, Bogiem.

15

?Boska energia? przyjęta świadomie przez mężczyzn i kobiety ? często opisywana jest jako ?

energia Chrystusowa?. Mówi się również o Chrystusie, ale nie oznacza On Jezusa z Nazaretu.

?Chrystus? jest mianem odnoszącym się do kogoś, kto osiągnął stan świadomości, w którym

dostrzegł swoją boskość, a zatem może uważać się za ?Mistrza?. Jezus z Nazaretu nie był

Chrystusem, ale po prostu jedną z wielu postaci historycznych, w których objawiła się ta ?

Chrystusowa? natura, podobnie jak to się stało na przykład w przypadku Buddy i innych

ludzi. Każde takie historyczne objawienie się Chrystusa wskazuje jasno, że wszyscy ludzie są

niebiańscy i boscy, i prowadzi ku staniu się takim objawieniem.

Najbardziej wewnętrzny i osobisty (?psychiczny?) poziom, na którym ta ?boska, kosmiczna

energia? jest ?słyszana? przez ludzi, zwany jest również ?Duchem Świętym?.

2.3.4.3. ?świecie?

Odsunięcie się od mechanistycznego modelu klasycznej fizyki na korzyść modelu ?

holistycznego?, charakterystycznego dla współczesnej atomistycznej i sub-atomistycznej

fizyki, opartej na widzeniu rzeczy jako fal lub energii raczej niż cząsteczek, jest kluczowe dla

większości myśli New Age. Świat jest oceanem energii, będącym jedną całością lub siecią

powiązań. Energią ożywiającą ten jeden organizm ? wszechświat ? jest ?duch?. Nie istnieje

żadna różnica pomiędzy Bogiem a światem. Świat sam w sobie jest boski i podlega procesowi

ewolucji, który prowadzi od bezwładnej materii do ?wyższej doskonałej świadomości?. Świat

jest niestworzony, wieczny i samowystarczalny, a jego przyszłość oparta jest na

wewnętrznym, z natury rzeczy pozytywnym, dynamizmie, prowadzącym do pogodzenia

(boskiej) jedności wszystkiego, co istnieje. Bóg i świat, dusza i ciało, inteligencja i uczucia,

niebo i ziemia są jedną ogromną wibracją energii.

W książce Jamesa Lovelocka poświęconej hipotezie Gaji można znaleźć stwierdzenie, iż ?

całe spektrum materii ożywionej, od wielorybów aż do wirusów, i od dębów do alg, może być

uważane za jedną żyjącą istotę, zdolną do takiego manipulowania ziemską atmosferą, aby

odpowiadała ona jej potrzebom, a wspomaganą przez zdolności i siły wykraczające poza te,

które pochodzą z konstytuujących ją części?[38]. Dla niektórych, hipoteza Gaji jest ?dziwną

syntezą indywidualizmu i kolektywizmu. Wszystko dzieje się tak, jak gdyby New Age,

wyrwawszy ludzi z ich fragmentarycznych przekonań, nie mogła się doczekać, by wrzucić ich

do wielkiego kotła globalnego umysłu?. Globalny mózg potrzebuje instytucji, za pomocą

których mógłby rządzić, a inaczej mówiąc, potrzebuje poprostu światowego rządu. ?Aby

poradzić sobie ze współczesnymi problemami, New Age marzy o duchowej arystokracji w

stylu Platońskiej Republiki, prowadzonej przez tajne stowarzyszenia??[39]. Być może

przesadą byłoby stwierdzać fakt, ale istnieje wiele dowodów na to, że gnostycki elitaryzm i

globalny rząd współwystępują w wielu problemach dotyczących międzynarodowej polityki.

Wszystko w świecie jest ze sobą wzajemnie powiązane. W rzeczywistości każda część jest

sama w sobie obrazem totalności; całość zawarta jest w każdej rzeczy, a każda rzecz zawarta

jest w całości. W ?wielkim łańcuchu istnienia? wszystkie byty są mocno związane i tworzą

jedną rodzinę, będącą na różnych stadiach ewolucji. Każda osoba jest hologramem, obrazem

całości stworzenia, w której każda rzecz wibruje z własną częstotliwością. Każdy człowiek

jest neuronem w ziemskim centralnym systemie nerwowym, a wszystkie pojedyncze

jednostki są w relacji wzajemnego uzupełniania się z innymi. W rzeczywistości istnieje

wewnętrzna komplementarność lub androgyniczność całości stworzenia[40].

Jednym z powracających tematów w pismach i myśli New Age jest ?nowy paradygmat?, w

który wkroczyła współczesna nauka. ?Nauka dała nam wgląd w całości i systemy, napięcie i

transformację. Uczymy się odczytywać tendencje, rozpoznawać wczesne oznaki innego,

bardziej obiecującego paradygmatu. Tworzymy alternatywne scenariusze przyszłości.

16

Mówimy o błędach starych systemów, wymuszając nowe sposoby rozwiązywania problemów

w każdej dziedzinie?[41]. A zatem ?zmiana paradygmatu? jest radykalną zmianą perspektywy,

ale niczym więcej. Pytaniem pozostaje kwestia: czy myśl i prawdziwa zmiana są ze

sobą współmierne, i jak skuteczna w świecie zewnętrznym może okazać się wewnętrzna

przemiana. Wydaje się, że trzeba by zapytać, nawet bez wyrażania negatywnej oceny, jak

może być naukowym proces myślowy, który zawiera takie stwierdzenia: ?Wojna jest nie do

pomyślenia w społeczności autonomicznych ludzi, którzy odkryli powiązanie całej ludzkości,

którzy nie boją się obcych idei i obcych kultur, którzy wiedzą, że wszystkie rewolucje rodzą

się wewnątrz i że nie można narzucać swojego rodzaju oświecenia nikomu innemu?[42]. Jest

nielogicznym wnioskować na podstawie przekonania, że coś jest nie do pomyślenia, faktu, że

to nie może się zdarzyć. Takie rozumowanie jest naprawdę gnostyckie, jeśli rozumieć przez to

przypisywanie wiedzy i świadomości zbyt wielkiej mocy. Stwierdzając to nie mamy na celu

zaprzeczenia fundamentalnej i zasadniczej roli rozwoju świadomości dzięki odkryciom

naukowym i twórczemu rozwojowi, a jedynie ostrzeżenie przed nakładaniem na zewnętrzną

rzeczywistość tego, co jak na razie pozostaje ciągle tylko w umyśle.

2.4. ?Mieszkańcy raczej mitu niż historii??[43] New Age a kultura

W zasadzie atrakcyjność New Age jest związana z inspirowanym przez kulturę

zainteresowaniem ?ja?, jego wartością, możliwościami i problemami. Podczas gdy tradycyjna

religijność, z jej hierarchiczną organizacją, jest odpowiednia dla wspólnoty, to pozbawiona

tradycji duchowość jest odpowiednia dla jednostki. New Age jest na temat ?ja? przez fakt, że

zachęca do celebrowania tego, co ma być i się stać, a zarazem dla ?ja?, ponieważ różniąc się

od głównego nurtu kultury ma dobrą pozycję pozwalającą na radzenie sobie z problemami

związanymi z tożsamością, wywołanymi przez konwencjonalne sposoby życia?[44].

Odrzucenie tradycji, objawiającej się w formie patriarchalnej, hierarchicznej, społecznej lub

kościelnej organizacji, implikuje poszukiwanie alternatywnej formy społeczeństwa, takiej,

która jest w oczywisty sposób inspirowana przez współczesne pojęcie ?ja?. Wiele pism New

Age argumentuje, że nie można nic zrobić (bezpośrednio), by zmienić świat, ale wszystko, by

zmienić siebie samego; zmiana jednostkowej świadomości jest rozumiana jako (pośrednia)

droga do zmiany świata. Najważniejszym narzędziem zmian społecznych jest osobisty

przykład, gdyż ogólnoświatowe poznanie tych poszczególnych osobistych przykładów będzie

stopniowo prowadziło do przemiany kolektywnego umysłu, a ta właśnie przemiana będzie

największą, i powtórne postawienie klasycznego pytania filozofii o jedność i wielość. Jest to

również związane z opowiedzeniem się za teorią Junga dotyczącą odpowiedniości i

odrzuceniem przez niego przyczynowości. Jednostki są fragmentarycznymi reprezentacjami

planetarnego hologramu; przez spojrzenie do wnętrza człowiek nie tylko poznaje świat, ale

również zmienia go. Ale im bardziej człowiek patrzy do wewnątrz, tym mniejsza staje się

polityczna arena. Czy rzeczywiście idea ta pasuje do retoryki demokratycznego uczestnictwa

w nowym porządku planetarnym, czy też jest to nieświadome i subtelne pozbawienie ludzi

kontroli nad swoim życiem, które może pozostawić ich bezbronnymi wobec manipulacji? Czy

aktualne zaabsorbowanie problemami planetarnymi (np. problemami ekologicznymi,

zmniejszeniem się ilości zasobów naturalnych, przeludnieniem, ekonomiczną przepaścią

pomiędzy Północą i Południem, ogromnym arsenałem broni atomowej i niestabilnością

polityczną) umożliwi czy wykluczy zaangażowanie w inne, równie realne, kwestie polityczne

i społeczne? Stare porzekadło mówiące, że ?dobroczynność zaczyna się w domu? może nadać

zdrową równowagę w podejściu do tych problemów. Niektórzy obserwatorzy New Age

odkryli groźny autorytaryzm za pozorną obojętnością wobec polityki. Sam David Spangler

wskazywał, że jednym z cieni New Age jest ?łagodne poddanie się bezsilności i

nieodpowiedzialności w imię oczekiwania na nadejście Nowej Ery, a nie stawanie się

aktywnym twórcą pełni we własnym życiu?[45].

17

Mimo iż nie byłoby raczej właściwym sugerować, że kwietyzm jest powszechną cechą New

Age, jednakże jedna z głównych krytyk odnoszących się do tego ruchu dotyczy faktu, że

takie, skoncentrowane na własnej korzyści, poszukiwanie samospełnienia może w rzeczywistości

przeciwdziałać możliwości stworzenia głębokiej kultury religijnej. Trzy punkty zwracają

naszą uwagę:

- Wątpliwe jest czy New Age przedstawia intelektualną koherencję, prezentując pełny obraz

kosmosu w wizji świata, która domaga się integracji rzeczywistości naturalnej i duchowej.

Świat zachodni jest postrzegany jako podzielony, oparty na monoteizmie, transcendencji,

zmienności i rozróżnieniu. Fundamentalny dualizm wykryto w takich podziałach, jak te

istniejące pomiędzy tym, co: rzeczywiste i idealne, relatywne i absolutne, skończone i

nieskończone, ludzkie i boskie, święte i świeckie, przeszłe i teraźniejsze. Wszystkie te

podziały przywodzą na myśl Heglowską ?nieszczęsną świadomość? i przedstawione są jako

coś tragicznego. Odpowiedzią New Age jest jedność dzięki złączeniu: domaga się ono

pogodzenia duszy i ciała, kobiety i mężczyzny, ducha i materii, ludzkości i boskości, ziemi i

kosmosu, transcendencji i immanencji, religii i nauki, różnic pomiędzy religiami, Yin i Yang.

Nie ma już więc miejsca na różnorodność tym, co pozostało w kategoriach ludzkich jest

transpersonalność. Świat New Age jest bezproblemowy: nie ma nic, co by można było jeszcze

osiągnąć. Lecz metafizyczne pytanie o jedność i wielość pozostaje nadal bez odpowiedzi, a

być może nawet pozostaje nie postawione. Wspomina się zatem o ogromnym żalu

wywołanym konsekwencjami podziału i braku jedności, ale odpowiedź na niego jest jedynie

opisem jak sprawy wyglądałyby w innej wizji.

- New Age importuje praktyki religii Wschodu w kawałkach i reinterpretuje je tak, aby

pasowały do ludzi Zachodu. Wiąże się to między innymi z odrzuceniem języka dotyczącego

grzechu i zbawienia, a zastąpieniem go moralnie neutralnym językiem uzależnienia i

wyzdrowienia. Odwołania do pozaeuropejskich wpływów są czasami zaledwie ?pseudoorientalizacją?

zachodniej kultury. Ponadto, nie można tu mówić o prawdziwym dialogu, jako

że grecko-rzymskie i judeochrześcijańskie wpływy uważa się za z góry podejrzane, a wpływy

orientalne są wykorzystywane właśnie dlatego, że stanowią alternatywę dla kultury

zachodniej. Tradycyjną naukę i medycynę postrzega się jako gorsze względem podejścia

holistycznego, podobnie jak patriarchalne i pojedyncze struktury w polityce czy religii, gdyż

stanowią one przeszkody dla nadejścia Ery Wodnika. I znowu oczywiste jest to, że tym, co

sugeruje się ludziom zwracającym się ku alternatywom New Age, jest zupełne zerwanie z

tradycją, która ich ukształtowała. Czy jest to tak dojrzałe i wyzwalające jak często się otym

myśli i przypuszcza?

- Autentyczne religijne tradycje zachęcają do narzucenia dyscypliny pozwalającej na

zdobycie końcowego celu, którym jest osiągnięcie mądrości, opanowania i współczucia. New

Age odbija jak echo głębokie, niegasnące pragnienie społeczeństwa, pragnienie integralnej

religijnej kultury i czegoś bardziej ogólnego i oświeconego niż to, co politycy z reguły

proponują, nie jest jednak jasnym czy korzyści płynące z wizji opartej na wszechrozszerzającym

się ?ja? odnoszą się do jednostek czy do społeczeństw. Kursy treningowe

New Age (znane na przykład jako ?Erhard seminar trainings? [EST] itp.) połączyły wartości

lansowane przez kontrkulturę z obecną w głównym nurcie potrzebą odnoszenia sukcesu,

wewnętrzną satysfakcją z zewnętrznym sukcesem. Seminaria Duch Biznesu (Spirit of

Business) z Findhorn mają na celu zmianę doświadczenia pracy, aby pozwoliło ono na

zwiększenie wydajności. Niektórzy adepci New Age angażują się nie tylko w stawanie się

bardziej autentycznymi i spontanicznymi, ale również lepiej prosperującymi (dzięki magii

itp.). ?Tym co czyni sprawy nawet bardziej atrakcyjnymi dla skupionych na

przedsiębiorczości biznesmenów jest fakt, że treningi New Age wprowadzają także posmak

czegoś bardziej humanistycznego w świat biznesu. Miejsce pracy jest przedstawiane jako ?

18

środowisko uczenia się?, lub też mówi się o ?przyniesieniu na powrót życia do pracy?, czy o

humanizowaniu pracy?. Pojawia się też kwestia ?samorealizacji menadżera?, ?człowieka jako

priorytetu?, a także ?odblokowywania potencjału?. Prezentowane przez trenerów New Age

idee te mogą być bardzo atrakcyjne dla tych biznesmenów, którzy mieli już do czynienia z

podobnymi treningami i którzy chcą zagłębić się w to zagadnienie: zarówno dla osobistego

rozwoju, szczęścia i entuzjazmu, jak i dla komercyjnej wydajności?[46]. Oczywiste jest

zatem, że ludzie zaangażowani szukają mądrości i opanowania dla swojej własnej korzyści,

pytaniem pozostaje jednak to, w jakim stopniu aktywności, które podejmują, czynią ich

zdolnymi do pracy dla wspólnego dobra? Z wyjątkiem pytania o motywację, wszystkie te

zjawiska powinny być oceniane pod względem owoców, które wydają, a pytanie, które

należałoby zadać, dotyczy tego, czy promują one ?ja?, czy solidarność, nie tylko z

wielorybami, drzewami lub ludźmi o podobnych zapatrywaniach, ale z całym stworzeniem ?

włączając w to całą ludzkość. Najbardziej zgubne konsekwencje każdej filozofii egoizmu,

która zostaje przyjęta przez instytucje lub przez znaczną liczbę osób, zostały nazwane przez

kardynała Josepha Ratzingera zestawem ?strategii pozwalających na zmniejszenie liczby

osób, które będą jadły przy stole ludzkości?[47]. Jest to podstawowa miara, za pomocą której

można oceniać wpływ każdej filozofii czy teorii. Chrześcijaństwo zawsze stara się mierzyć

ludzkie starania pod względem ich otwartości na Stwórcę i na wszystkie inne stworzenia, a

także pod względem szacunku wspartego mocno na miłości.

2.5. Dlaczego New Age rozrosło się tak gwałtownie i rozprzestrzeniło tak skutecznie?

Jakiekolwiek pytania i wątpliwości może to wzbudzić, należy jednak stwierdzić, że New Age

jest próbą podjętą przez ludzi doświadczających świata jako surowego i bez serca, mającą na

celu wniesienie do niego ciepła. Proces ten, stanowiąc reakcję na współczesność, rozgrywa

się najczęściej na poziomie uczuć, instynktów i emocji. Obawa przed apokaliptyczną

przyszłością niestabilności ekonomicznej, politycznej niepewności i zmian klimatycznych,

odgrywa ogromną rolę w motywacji do szukania alternatywnej, zdecydowanie optymistycznej

relacji z kosmosem. Poszukiwanie pełni i szczęścia często rozgrywa się na poziomie

duchowym. Znaczącym jest jednak, że New Age cieszy się olbrzymim sukcesem w erze,

która może być scharakteryzowana przez prawie powszechny zachwyt nad różnorodnością.

Kultura zachodnia zrobiła krok wychodzący poza tolerancję ? rozumianą jako wymuszona

akceptacja lub znoszenie dziwactw jakiejś osoby lub grup mniejszościowych ? do

świadomego ograniczenia szacunku dla normalności. Normalność jest prezentowana jako

koncept obciążony znaczeniem moralnym i wiążący się nieuchronnie z nieugiętymi zasadami.

Dla coraz większej ilości ludzi absolutne przekonania lub zasady nie wskazują na nic innego,

jak tylko na niezdolność do akceptacji poglądów i przekonań innych ludzi. W tej atmosferze

alternatywne style życia i teorie miały idealne warunki rozwoju, gdyż bycie innym stało się

nie tylko możliwe do zaakceptowania, ale wręcz godne pochwały[48].

Nie można zapominać, że ludzie są związani z New Age na wiele różnych sposobów i na

różnych poziomach. W większości przypadków nie jest to w rzeczywistości kwestia ?

przynależności? do grupy czy ruchu, ani też faktycznej znajomości zasad, na których New

Age jest oparte. Wydaje się, że w większości przypadków ludzie zainteresowani są

poszczególnymi terapiami lub praktykami i nie mają zamiaru zagłębiać się w ich kontekst

teoretyczny, inni natomiast są po prostu przypadkowymi konsumentami produktów

noszących etykietkę ?New Age?. Ci, którzy stosują aromatoterapię czy też słuchają na

przykład muzyki ?New Age?, są z reguły zainteresowani jedynie efektem, jaki mogą one mieć

dla ich zdrowia czy lepszego samopoczucia. Jedynie mniejszość decyduje się na wejście

głębiej w to zagadnienie i próbuje zrozumieć jego teoretyczne (lub ?mistyczne?) znaczenie.

Odpowiada to dokładnie wzorowi konsumpcji w społeczeństwach, w których rozrywka i czas

wolny odgrywają tak ważną rolę. Ruch New Age bardzo dobrze przystosował się do praw

rynku i właśnie częściowo ze względu na fakt, iż stał się atrakcyjną propozycją ekonomiczną,

19

nastąpiło tak szerokie jego rozprzestrzenienie. New Age był postrzegany, przynajmniej w

niektórych kulturach, jako etykietka dla produktów stworzona przez zastosowanie zasad

marketingu wobec zjawiska religijnego[49]. Zawsze będzie istniał sposób pozwalający na

zarabianie na duchowych potrzebach ludzi. Podobnie, jak wiele innych zagadnień we

współczesnej ekonomii, New Age jest globalnym zjawiskiem podtrzymywanym i karmionym

informacją przez mass media. Można spierać się, czy ta globalna wspólnota została stworzona

za pomocą mass mediów, jest natomiast zupełnie pewnym, że literatura popularna i środki

masowego przekazu sprawiły, iż podstawowe poglądy wyznawane przez ?wiernych? i

sympatyków rozprzestrzeniły się nadzwyczaj szybko prawie wszędzie. Nie można jednakże

dowieść, czy takie gwałtowne rozprzestrzenianie się idei nastąpiło tylko przez przypadek czy

też przez zaplanowane działanie, jako że mamy do czynienia z bardzo luźną formą ?

wspólnoty?. Podobnie jak cyberwspólnoty stworzone przez Internet, jest to sfera, w której

relacje pomiędzy ludźmi mogą być albo bezosobowe albo, co prawda, międzyosobowe, lecz

tylko w bardzo ograniczonym znaczeniu.

New Age stało się niezwykle popularne jako luźny zestaw przekonań, terapii i praktyk, które

często są wybierane i zestawiane ze sobą na życzenie, bez względu na niekompatybilność i

niekonsekwencję, którą może to powodować. Efekt ten jest jednak łatwy do przewidzenia w

przypadku poglądu na świat, który rozmyślnie promuje intuicyjne myślenie związane z prawą

półkulą mózgu. Właśnie z tego powodu tak ważnym jest odkrycie i rozpoznanie

fundamentalnych cech idei New Age. To, co się w jego ramach proponuje, jest często

określane jako po prostu ?duchowe?, a nie jako przynależne do jakiejś religii. W wielu

przypadkach istnieją jednak znacznie mocniejsze powiązania z poszczególnymi religiami

Wschodu, niż zdaje sobie z tego sprawę wielu ?konsumentów?. Dotyczy to szczególnie grup ?

modlitewnych?, do których ludzie sami decydują się należeć, ale równie istotną kwestią jest

problem sposobu zarządzania w coraz większej liczbie firm, w których żąda się od

pracowników, by uprawiali medytację i stosowali techniki poszerzania umysłu w ramach

swojej aktywności zawodowej[50].

Na koniec warto powiedzieć parę słów na temat planowanego propagowania New Age jako

ideologii, jest to jednak problem nader skomplikowany. Niektóre grupy zareagowały na New

Age pochopnymi oskarżeniami o spisek. Na te zarzuty można jednak odpowiedzieć, że

jesteśmy świadkami spontanicznej zmiany kulturowej, której kierunek jest zdeterminowany

raczej przez wpływy znajdujące się poza ludzką kontrolą. Wystarczy podkreślić, że New Age

podziela cel, istotny również dla pewnej liczby międzynarodowych i wpływowych grup,

którym jest wyparcie lub wykroczenie poza poszczególne religie. Ma ono za zadanie

stworzenie przestrzeni dla uniwersalnej religii, która mogłaby zjednoczyć ludzkość. Blisko

związany z tym jest także wspólny i planowany wysiłek podjęty przez wiele instytucji, aby

stworzyć Globalną Etykę, stanowiącą etyczną podstawę, która oddziaływałaby na globalną

naturę współczesnej kultury, ekonomii i polityki. W dodatku upolitycznienie ekologicznego

pytania z pewnością dodaje kolorów całej kwestii dotyczącej hipotezy Gaji lub kultu Matki

Ziemi.

3. NEW AGE A DUCHOWOŚĆ CHRZEŚCIJAŃSKA

3.1. New Age jako duchowość

Do New Age często odwołują się ci, którzy promują ją jako ?nową duchowość?. Nazywanie

tej duchowości ?nową? może wydawać się ironią, gdyż tak wiele jej idei zostało

zaczerpniętych z antycznych religii i kultur. Tym jednak, co naprawdę w niej nowe, jest fakt,

że New Age jest świadomym poszukiwaniem alternatywy dla kultury zachodniej i jej

judeochrześcijańskich korzeni religijnych. ?Duchowość? rozumiana w ten sposób odnosi się

do wewnętrznego doświadczenia harmonii i jedności z całą rzeczywistością, które to

20

doświadczenie uzdrawia tkwiące w każdym człowieku poczucie niedoskonałości i

skończoności. Ludzie odkrywają swoje głębokie powiązanie z świętą uniwersalną mocą lub

energią, która jest jądrem całego życia. Gdy dokonają tego odkrycia, mogą wyruszyć w drogę

ku doskonałości, która pozwoli im poradzić sobie ze swoim życiem prywatnym, relacjami ze

światem oraz zająć właściwe dla siebie miejsce w uniwersalnym procesie stawania się i w

Nowym Genesis świata, będącego w nieustannej ewolucji. Rezultatem tego jest kosmiczny

mistycyzm[51] oparty na ludzkiej świadomości wszechświata rozkwitającego dynamicznymi

energiami. Tak więc kosmiczna energia, wibracja, światło, Bóg, miłość ? nawet najwyższe ?

ja? ? wszystko odnosi się do jednej i tej samej rzeczywistości: pierwszego źródła obecnego w

każdej istocie.

Duchowość ta składa się z dwóch różnych elementów: metafizycznego i psychologicznego.

Komponent metafizyczny pochodzi z ezoterycznych i teozoficznych korzeni New Age i jest

w rzeczywistości nową formą gnozy. Dostęp do boskości uzyskujemy dzięki znajomości

misteriów, jak również poprzez indywidualne poszukiwanie tego, co ?rzeczywiste, ukrytego

za tym, co jest tylko pozorne, początku poza czasem, tego, co transcendentne poza tym, co

jest zaledwie przelotne, pierwotnej tradycji poza tradycją tylko efemeryczną, Innego za ?ja?,

kosmicznej boskości poza wcieloną jednostką?. Ezoteryczna duchowość ?jest poszukiwaniem

Bytu skrytego za różnorodnością bytów, jest pewnym rodzajem nostalgii za utraconą

jednością?[52].

?Tutaj można zobaczyć gnostycki model ezoterycznej duchowości. Jest on widoczny, gdy

dzieci Wodnika poszukują Transcendentnej Jedności religii. Mają one tendencję do

wybierania z historycznych religii jedynie ich ezoterycznego jądra, za którego strażników się

uważają. W jakiś sposób zaprzeczają historii i nie akceptują faktu, że duchowość może być

zakorzeniona w czasie lub w jakiejś instytucji. Jezus z Nazaretu nie jest Bogiem, ale jednym z

wielu historycznych przejawów kosmicznego i uniwersalnego Chrystusa?[53].

Psychologiczny komponent tego rodzaju duchowości pochodzi ze spotkania kultury

ezoterycznej z psychologią (por. 2.3.2). New Age stała się zatem doświadczeniem osobistych,

psychoduchowych przemian, widzianych jako analogie do doświadczeń religijnych. W

przypadku niektórych ludzi przemiana ta przybiera formę głębokiego doświadczenia

mistycznego, następującego po indywidualnym kryzysie lub po długotrwałych duchowych

poszukiwaniach. Dla innych jest ona spowodowana praktykowaniem medytacji, zastosowaniem

niektórych rodzajów terapii lub paranormalnymi doświadczeniami, które wprowadzają w

stan zmienionej świadomości i zapewniają wgląd w jedność rzeczywistości[54].

3.2. Duchowy narcyzm?

Niektórzy autorzy postrzegają duchowość New Age jako rodzaj duchowego narcyzmu lub też

pseudomistycyzmu. Warto zauważyć, że zarzut ten został postawiony nawet przez jednego z

głównych przedstawicieli New Age, Davida Spanglera, który, w swych późniejszych pracach,

dystansował się od większości ezoterycznych aspektów tego prądu myślowego.

Napisał on, że w bardziej popularnych formach New Age ?jednostki i grupy przeżywają

swoje własne fantazje o przygodach i mocy, zazwyczaj w okultystycznej lub milenaryjnej

formie? Główną cechą tego poziomu jest przywiązanie do własnego samospełnienia i

równoczesne (choć nie zawsze widoczne) wycofanie się ze świata. Na tym poziomie New

Age zostało zaludnione dziwnymi i egzotycznymi bytami, mistrzami, adeptami, istotami

pozaziemskimi, jest to miejsce psychicznych mocy i okultystycznych tajemnic, spisków i

tajnego nauczania?[55].

21

W swojej późniejszej pracy David Spangler wymienił to, co postrzegał jako negatywne

elementy lub ?cienie? New Age, wśród nich znalazły się: ?alienacja od przeszłości w imię

przyszłości; przywiązanie do nowości tylko dla niej samej [?]; masowość i niedostrzeganie

różnic w imię pełni i komunii oraz wynikająca z tego nieumiejętność zrozumienia i szacunku

dla znaczenia granic [?]; mylenie: zjawisk psychicznych z mądrością, ?kanałowania?

(channeling) z duchowością, perspektywy New Age z ostateczną prawdą?[56]. Ostatecznie

jednak Spangler był przekonany, że obecność egoistycznego, irracjonalnego narcyzmu

ogranicza się zaledwie do garstki spośród zwolenników New Age. Pozytywne natomiast

aspekty, które podkreślał, są funkcją New Age jako obrazu zmiany i wcielenia świętości,

gdyż jest to ruch, w którym większość ludzi ?bardzo poważnie szuka prawdy?, pracując dla

wewnętrznego rozwoju i lepszej jakości życia.

Komercyjny aspekt wielu produktów i terapii, które noszą etykietkę New Age, został

podkreślony przez Davida Toolana, amerykańskiego jezuitę, który spędził kilka lat w

środowisku New Age. Zauważył on, że zwolennicy New Age odkryli życie wewnętrzne i są

zafascynowani perspektywą bycia odpowiedzialnymi za świat, ale również, że bardzo szybko

dają się owładnąć tendencji do indywidualizmu i postrzegania wszystkiego jako przedmiotu

konsumpcji. W tym aspekcie, nie będąc chrześcijańską, duchowość New Age nie jest także

buddyjską, ponieważ nie zawiera w sobie samowyrzeczenia. Marzenie o unii mistycznej

wydaje się w praktyce prowadzić zaledwie do unii wirtualnej, która w końcu pozostawia ludzi

jeszcze bardziej samotnymi i niezadowolonymi.

3.3. Kosmiczny Chrystus

Na początku chrześcijaństwa wyznawcy Jezusa Chrystusa byli zmuszeni do stawienia czoła

religiom gnostyckim. Nie zignorowali ich oni, ale podjęli to wyzwanie pozytywnie i odnieśli

sformułowania dotyczące bóstw kosmicznych do samego Chrystusa. Najjaśniejszy tego

przykład można znaleźć w słynnym hymnie do Chrystusa znajdującym się w Liście Świętego

Pawła do Kolosan:

?On jest obrazem Boga niewidzialnego ?

Pierworodnym wobec każdego stworzenia,

bo w Nim wszystko zostało stworzone:

i to, co w niebiosach, i to co na ziemi,

byty widzialne i niewidzialne,

czy to Trony, czy Panowania, czy Zwierzchności, czy Władze.

Wszystko przez Niego i dla Niego zostało stworzone.

On jest przed wszystkim i wszystko w Nim ma istnienie.

I On jest Głową Ciała ? Kościoła.

On jest początkiem.

Pierworodnym spośród umarłych,

aby sam zyskał pierwszeństwo we wszystkim.

Zechciał bowiem [Bóg], aby w Nim zamieszkała cała Pełnia,

i aby przez niego znów pojednać wszystko z sobą:

przez Niego ? i to, co na ziemi, i to, co w niebiosach,

wprowadziwszy pokój przez krew Jego krzyża? (Kol 1,15-20).

Dla tych wczesnych chrześcijan nie było mowy o nadejściu jakiejś nowej, kosmicznej ery;

tym, co świętowali śpiewając ten hymn, było spełnienie wszystkich rzeczy, które miały swój

początek w Chrystusie:

22

?Czas się rzeczywiście wypełnił przez sam fakt, że Bóg, poprzez Wcielenie, zstąpił w ludzką

historię. Wieczność wkroczyła w czas: jakie ?spełnienie? może być większe niż to? Jakie inne

?spełnienie? mogłoby być możliwe??[57].

Gnostycka wiara w moce kosmiczne i niektóre niejasne rodzaje przeznaczenia odsuwają

możliwość relacji z Bogiem osobowym, objawionym w Chrystusie. Dla chrześcijan

prawdziwym kosmicznym Chrystusem jest ten aktywnie obecny w różnych członkach

swojego ciała, którym jest Kościół. Nie szukają oni bezosobowych kosmicznych mocy, ale

pełnej miłości troski osobowego Boga; dla nich kosmiczny biocentryzm musi zostać

przemieniony w zespół społecznych relacji (w Kościele). Nie są oni też zamknięci w

cykliczny wzór kosmicznych zdarzeń, ale koncentrują się na historycznym Jezusie, a

szczególnie na Jego ukrzyżowaniu i zmartwychwstaniu. W Liście do Kolosan i w Nowym

Testamencie odnajdujemy doktrynę o Bogu różnym od tego, który kryje się w myśli New

Age. Chrześcijańska koncepcja Boga jest koncepcją Trójcy Osób, która stworzyła rasę ludzi,

pragnąc podzielić się komunią swego trynitarnego życia ze stworzonymi istotami. Właściwie

rozumiana koncepcja ta oznacza, że autentyczna duchowość nie jest tak bardzo naszym

poszukiwaniem Boga, ale Bożym poszukiwaniem nas.

W kręgach New Age obecna stała się inna, zupełnie odmienna wizja kosmicznego znaczenia

Chrystusa:

?Kosmiczny Chrystus jest boskim wzorcem, który zjednoczył się z osobą Jezusa Chrystusa

(lecz w żaden sposób nie jest ograniczony do jego osoby). Boski wzór zjednoczenia stał się

ciałem i zamieszkał między nami (J 1,14) [?] Kosmiczny Chrystus [?] prowadzi nowy exodus

z niewoli i pesymistycznych poglądów newtonowskiego, mechanistycznego świata,

przesiąkniętego rywalizacją, zwycięzcami i przegranymi, dualizmem, antropocentryzmem

oraz nudą, która nieuchronnie pojawia się, gdy nasz fascynujący świat jest przedstawiany jako

maszyna wyzuta z tajemnicy i mistycyzmu. Kosmiczny Chrystus jest lokalny i historyczny,

rzeczywiście bliski ludzkiej historii. Kosmiczny Chrystus może mieszkać w sąsiedztwie lub

nawet w głębi czyjegoś najprawdziwszego ?ja??[58].

Pomimo iż to sformułowanie może nie być satysfakcjonujące dla każdego związanego z New

Age, bardzo dobrze oddaje ono ogólny ton i pokazuje, z całkowitą jasnością, gdzie leżą

różnice pomiędzy tymi dwoma wizjami Chrystusa. New Age postrzega Kosmicznego

Chrystusa jako wzorzec, który może być powielany w wielu ludziach, miejscach i czasach,

który niesie w sobie ogromną zmianę paradygmatu i ostatecznie jest tkwiącym w nas

potencjałem.

Według wiary chrześcijańskiej, Jezus Chrystus nie jest wzorcem, ale osobą boską, której

ludzko-boska postać odkrywa tajemnicę miłości, jaką Ojciec żywi dla każdej osoby od

początku całej historii ludzi (Jan 3,16). On żyje w nas, ponieważ dzieli z nami nasze życie, ale

nie jest to ani narzucone, ani też automatyczne. Wszyscy, mężczyźni i kobiety, są zaproszeni

do dzielenia z nim życia, do życia ?w Chrystusie?.

3.4. Chrześcijańska mistyka a mistycyzm New Age

Dla chrześcijan życie duchowe jest relacją z Bogiem, która stopniowo, dzięki Jego łasce, staje

się głębsza, wprowadzając zarazem światło w nasze relacje z innymi ludźmi, mężczyznami i

kobietami, jak również z całym światem. Duchowość w kategoriach New Age oznacza

doświadczanie stanów świadomości, wypełnionych poczuciem harmonii i jedności z Całością.

Zatem ?mistycyzm? nie wiąże się z pełnym miłości spotkaniem z transcendentnym Bogiem,

ale z doświadczeniem wywołanym przez zwrócenie się ku sobie samemu, w radosnym

poczuciu stanowienia jedności ze światem, poczuciu pozwolenia na zatopienie swej

23

odrębności w wielkim oceanie Bytu[59].

To fundamentalne rozróżnienie jest wyraźne na wszystkich poziomach porównania pomiędzy

mistyką chrześcijańską a mistyką New Age. Proponowany przez New Age sposób

oczyszczenia jest oparty na poczuciu niepokoju lub alienacji, które mogą zostać

przezwyciężone przez zanurzenie się Całości. Aby się nawrócić, dana osoba powinna

zastosować odpowiednie techniki, które prowadzą do doświadczenia iluminacji. Przemieniają

one świadomość człowieka i otwierają na kontakt z boskością, która jest rozumiana jako

najgłębsza istota rzeczywistości.

Techniki i metody proponowane w tym systemie religijnym, przedstawiającym zamknięty

świat, w którym nie ma koncepcji Boga jako osoby, działają niejako od dołu?. Mimo że wiążą

się one ze zstąpieniem w głębokości czyjegoś serca lub duszy, stanowią jednak całkowicie

ludzkie przedsięwzięcie, podjęte przez osobę, która szuka sposobu uniesienia się ku boskości

za pomocą jedynie własnego wysiłku. Jest to często ?wstąpienie? na poziom świadomości,

który jest rozumiany jako wyzwalające przekonanie o istnieniu ?Boga wewnątrz?. Nie każdy

ma dostęp do tych technik ? korzyści z nich płynące zarezerwowane sądla uprzywilejowanej,

duchowej ?arystokracji?.

Istotnym elementem wiary chrześcijańskiej jest jednakże fakt, że Bóg zstąpił ku swemu

stworzeniu, zwłaszcza ku temu najbardziej uniżonemu, ku tym, którzy są najsłabsi i najmniej

obdarowani sądząc według wartości uznawanych przez ?świat?. Istnieją, co prawda, różne

duchowe techniki, których warto się nauczyć, ale Bóg jest zdolny do ich obejścia lub do

poradzenia sobie bez ich pomocy. ?Sposób, w jaki chrześcijanin zbliża się do Boga, nie opiera

się na żadnej technice w ścisłym znaczeniu tego słowa. Byłoby to sprzeczne z duchem

dziecięctwa, wymaganym przez Ewangelię. Prawdziwa mistyka chrześcijańska nie ma nic

wspólnego z techniką: zawsze jest darem Bożym, którego otrzymujący go czuje się niegodny?

[60].

Dla chrześcijan nawrócenie jest zwróceniem się na powrót ku Ojcu, przez Syna, w uległości

wobec mocy Ducha Świętego. Im bardziej człowiek postępuje w swej relacji z Bogiem, która

jest zawsze i na każdy sposób ofiarowanym w wolności darem, tym silniejsza jest potrzeba

nawrócenia z grzechu, duchowej krótkowzroczności i samozachwytu, które są przeszkodą w

pełnym zaufania powierzeniu się Bogu i otwarciu na innych ludzi.

Wszystkie techniki medytacji powinny zostać oczyszczone z zarozumiałości i

pretensjonalności. Modlitwa chrześcijańska nie jest ćwiczeniem się w kontemplacji samego

siebie, ciszy i własnej pustki, ale dialogiem miłości, który ?zakłada postawę nawrócenia,

odejścia od w kierunku Bożego ?Ty??[61]. Prowadzi ona do coraz pełniejszego poddania się

woli Boga, na mocy której jesteśmy zaproszeni do głębokiej i szczerej solidarności z naszymi

braćmi i siostrami[62].

3.5. ?Bóg wewnątrz? a ?theosis?

W tym miejscu dochodzimy do kluczowego punktu, w którym różnią się New Age i

chrześcijaństwo. Ogromna ilość literatury New Age przesiąknięta jest przekonaniem, że nie

istnieje żaden boski byt ?gdzieś na zewnątrz? lub że nie różni się on w żaden faktyczny

sposób od pozostałej rzeczywistości. Od czasów Junga aż do dzisiaj istniała zawsze grupa

ludzi wyznających wiarę w ?Boga wewnątrz?. Nasze problemy, według rozumienia New

Age, są niezdolnością do rozpoznania naszej własnej boskości, niezdolnością, która może zostać

pokonana za pomocą odpowiedniego przewodnika i zastosowania całej różnorodności

technik pozwalających na uruchomienie naszego ukrytego (boskiego) potencjału.

Fundamentalna idea mówi, że ?Bóg? jest głęboko w nas samych. My jesteśmy bogami i

24

możemy odkryć nieskończoną moc, która w nas tkwi przez zdarcie z siebie warstw

nieautentyczności[63]. Im większy potencjał został rozpoznany, tym większy może zostać

zrealizowany, i w tym sensie New Age ma swoją własną koncepcję theosis, stawania się

boskim lub też, precyzyjniej, rozpoznawania i akceptowania faktu, że jesteśmy boskimi.

Niektórzy mówią, że żyjemy ?w wieku, w którym nasze rozumienie Boga musi zostać

zinterioryzowane: od Wszechmocnego Boga gdzieś na zewnątrz do Boga dynamiki, twórczej

mocy w samym sercu wszelkiego bytu: Boga jako Ducha?[64].

W przedmowie do Księgi V Adversus Haereses Święty Ireneusz mówi o ?Jezusie Chrystusie,

który, przez swą transcendentną miłość, stał się podobnym do nas, tak, aby móc sprawić

byśmy się stali nawet tym, czym jest On sam?. W tym przypadku theosis ? chrześcijańskie

rozumienie przebóstwienia ? dokonuje się nie poprzez nasze własne wysiłki, ale dzięki

obecności Bożej łaski działającej w nas i przez nas. Wiąże się to nieuchronnie z początkową

świadomością własnej niedoskonałości, nawet grzeszności, a nie z wywyższeniem ?ja?. Co

więcej, odsłania to, już jako wprowadzenie w życie Trójcy, idealny przykład różnorodności w

samym sercu jedności, będącej raczej współdziałaniem niż fuzją. Wszystko to dokonuje się

jako rezultat osobistego spotkania i jest propozycją nowego sposobu życia. Życie w

Chrystusie nie jest czymś tak osobistym i prywatnym, że zastrzeżone być musi tylko do

dziedziny świadomości. Nie jest to również tylko nowy, wyższy jej poziom, lecz jest to

całkowita przemiana naszej duszy i ciała przez uczestnictwo w sakramentalnym życiu

Kościoła.