http://religie.wiara.pl/doc/471842.Kosciol-Chrzescijanski-Wieczernik-Od-odnowy-do-zerwania
dodane 2002-10-28 13:17
Na początku lat dziewięćdziesiątych zaczęli się spotykać na wspólnych modlitwach i rozważaniach w Odnowie w Duchu Świętym. Wkrótce nie należeli już do Kościoła rzymskokatolickiego. Zarejestrowali osobny związek wyznaniowy – Kościół Chrześcijański Wieczernik.
Podobnie jak wszędzie, również i w Kielcach część katolickiej młodzieży zbierała się na spotkaniach Odnowy w Duchu Świętym. Stopniowo rozluźniały się jednak więzi między samym ruchem, a kapłanami opiekującymi się nim. 4 września 1992 roku bez wiedzy kapłanów setka młodych ludzi zarejestrowała w sądzie w Kielcach "Stowarzyszenie Chrześcijańskie Nowy Początek". Był to pierwszy krok do oddzielenia się od Kościoła. Na zebrania opanowanej przez tę grupę kieleckiej Odnowy w Duchu Świętym coraz częściej byli zapraszani pastorzy ze Stanów Zjednoczonych, należący do różnych tamtejszych wspólnot religijnych.
Idee z USA
Rezultaty jednego z takich spotkań opisywał później jeden z opiekunów kieleckiej młodzieży, ks. Stanisław Malec. Oto jego relacja: "11 listopada 92 r. na nowo przyjechał do Kielc "prorok" Augustyn Alcali. Po tym spotkaniu zaczęło być głośno o tzw. "padaniu w Duchu św.", albo inaczej "odpocznieniu w Duchu". Podczas Mszy św., którą odprawiałem dla Wspólnoty, po Komunii św., Mirek Wielhorski – Lider Grupy wywołał kilka osób by nad nimi się modlić. Po raz pierwszy widziałem wtedy to niezrozumiałe zjawisko. Osoby te, po modlitwie, upadały na wznak i po krótkim czasie wstawały, by niemal bez sił i z płaczem usiąść. Na twarzach ich nie widziałem pokoju ale raczej przerażenie. W rozmowie z Mirkiem prosiłem go, aby więcej tego nie czynił. Przystał na tę prośbę po dłuższych perswazjach w stylu "jeśli to od Boga pochodzi to prośmy Go, aby dał nam zrozumienie tego zjawiska"."
Skąd kielecka młodzież miała kontakty z amerykańskimi pastorami? Odpowiedź na to pytanie znaleźliśmy na jednej z amerykańskich religijnych stron internetowych. Przedstawiono tam Irenę Stankiewicz – Polkę, która emigrowała do Stanów Zjednoczonych i tam działała w religijnych stowarzyszeniach. W 1986 roku postanowiła wrócić do Polski. W 1991 r. osiedliła się w Kielcach i realizowała idee, które przyjęła w USA. Była jedną z liderek grupy, która zarejestrowała "Stowarzyszenie Chrześcijańskie Nowy Początek".
Zaniepokojony rozwojem sytuacji ordynariusz kielecki, bp Kazimierz Ryczan, zbadał nauczanie prowadzone przez grupę i stwierdził znaczne odstępstwa od katolicyzmu. Próbował przekonać liderów grupy, aby nie odłączali się od Kościoła. Bezskutecznie. 1 lutego 1996 roku zarejestrowano nowy związek wyznaniowy: Kościół Chrześcijański Wieczernik z siedzibą w Kielcach. Organami władzy nowego Kościoła są pastor, Rada Starszych, Rada Pastorów. Duchownymi są pastor i starsi. Pastorem Kościoła została Irena Stankiewicz.
Wieczernik współpracuje z kieleckim Zborem Zielonoświątkowym. Prowadzi ewangelizację. Organizuje konferencje, kursy, szkolenia, ma własną stronę internetową.
Nawróćcie się!
W środę popielcową, 16 lutego 1994 roku bp Kazimierz Ryczan wygłosił w kieleckiej katedrze homilię, omawiającą działalność wspólnoty. Oto fragment tej homilii: Nawróćcie się do mnie całym swym sercem przez post (Jl 2,12)...
Wezwanie to skierowane jest do naszego Kościoła Kieleckiego. Chciałem podzielić się z Wami smutną wiadomością. Oto od 4 września 1992 roku działa i ewangelizuje w Kielcach wspólnota religijna nosząca dziś nazwę "Wieczernik". Liderzy tej wspólnoty zarejestrowali się oficjalnie w sądzie jako "Stowarzyszenie Chrześcijańskie Nowy Początek". Członkowie tej wspólnoty odłączyli się od Kościoła Katolickiego i pozostają poza Kościołem. Wyrośli ze wspólnoty modlitewnej "Odnowa w Duchu Świętym". Liderzy i twórcy "Stowarzyszenia Nowy Początek" przyjęli bardzo groźną dla katolickich wspólnot religijnych metodę. Wykorzystują istniejące struktury Kościoła. Wchodzą do wnętrza wspólnot modlitewnych i najbardziej aktywnych wprowadzają do swojej wspólnoty. Inspirację i wsparcie mają do dziś od Augustyna Alcali, nazywającego się "prorokiem", który często przyjeżdża ze Stanów Zjednoczonych do Kielc oraz od innych pastorów, wywodzących się z różnych denominacji religijnych w Stanach Zjednoczonych. Zapytacie może, jak się to stało? Czy nie było opieki duchownych? Była. A mnie się cały czas wydaje, że na naszych oczach nabiera aktualności przypowieść o kąkolu i pszenicy, kiedy to nocą przyszedł nieprzyjazny człowiek i nasiał kąkolu; nocą, kiedy wszyscy spali. Ci młodzi ludzie pochodzą z naszych bardzo religijnych rodzin kieleckich. Co zatem robić? Zakazać? Wybić z głowy? Nie wypuścić z domu szesnastolatka? Chyba nie tędy droga. Tu potrzebny jest takt i delikatność. A przede wszystkim potrzebna jest modlitwa i post. To jedyny środek, jedyna broń, którą możemy wystawić przeciwko tego typu odłączeniom. Nawróćcie się do mnie całym swym sercem przez post... Słowo biskupa kieleckiego w sprawie wspólnoty "Wieczernik"
Pan Jezus w czasie swej ziemskiej działalności ustanowił Kościół jak wspólnotę, w której dokonywać się będzie zbawienie ludzi wszystkich czasów. Ustanowiony przez siebie Kościół obdarzył Duchem Świętym, który nieustannie objawia temu Kościołowi Prawdę, uświęca Go i jednoczy. Taki Kościół został nam dany. Za ten dar nieustannie składamy Bogu dziękczynienie. Kościół Chrystusowy został nam równocześnie zadany. Zadanie to oznacza nieustanną troskę o jedność Kościoła i o zachowanie nienaruszonego depozytu wiary. Obowiązek ten spoczywa przede wszystkim na Ojcu Świętym i na biskupach, którzy są następcami Apostołów. O wzrost i o jedność Kościoła winni się troszczyć również wszyscy wierni świeccy. Wtedy Kościół rzeczywiście staje się wspólnotą, o jaką modlił się Chrystus w czasie Ostatniej Wieczerzy. Kościół Katolicki jest wspólnotą wspólnot. Pośród nich podstawową wspólnotą jest diecezja, której pasterzem jest Biskup. W skład każdej diecezji wchodzą parafie, w których posługę pasterską, w imieniu Biskupa, sprawują ważnie wyświęceni kapłani i diakoni.
W Kościele, ustanowionym przez Chrystusa, od samego początku istnieje również wiele innych wspólnot. Powstają one jako owoc działania Ducha Świętego, który obdarza Kościół Chrystusowy wciąż nowymi darami i charyzmatami. Wszystkie jednak wspólnoty zachowują ścisłą więź z Biskupem Kościoła Diecezjalnego, na terenie którego działają, a przez Biskupa z Zastępcą Chrystusa, którym jest Ojciec Święty. Kodeks Prawa Kanonicznego wzywa Biskupa Diecezji, by troszczył się o jedność Kościoła. Dlatego Biskup ma "dbać o utrzymanie karności wspólnej całemu Kościołowi i winien domagać się przestrzegania wszystkich przepisów kościelnych. Ma czuwać nad tym, by do dyscypliny kościelnej nie wkradły się nadużycia, zwłaszcza w zakresie posługi słowa, sprawowania sakramentów i sakramentaliów, kultu Boga i Świętych, jak również zarządzania dobrami" (kan. 392).
"Biskup powinien popierać różne formy apostolstwa w diecezji oraz czuwać nad tym, by w całej diecezji były pod jego kierownictwem koordynowane wszystkie dzieła apostolskie" (kan. 394). Kanon ten wymaga od osób, które w jakichkolwiek wspólnotach modlitewnych bądź charyzmatycznych głoszą Ewangelię, sprawują sakramenty i zaradzają materialnym potrzebom tych wspólnot, by działały w żywej łączności z Biskupem, a przez Biskupa z Zastępcą Chrystusa, widzialną głową całego Kościoła.Od 4 września 1992 roku działa w Kielcach wspólnota "Wieczernik", która wyodrębniła się z katolickiej wspólnoty modlitewnej "Odnowa w Duchu Świętym". Liderzy nowej wspólnoty zarejestrowali się w Urzędzie Miasta Kielc jako Stowarzyszenie Chrześcijańskie "Nowy Początek" i w ten sposób zyskali osobowość prawną. Uczynili to jednak bez wiedzy i zgody Biskupa Diecezji.
Wierni świeccy wprawdzie mają prawo zakładania stowarzyszeń bądź należenia do nich, ale "jedynie kompetentna władza kościelna może erygować stowarzyszenia wiernych, które zamierzają przekazywać doktrynę chrześcijańską w imieniu Kościoła albo też rozwijać kult publiczny" (kan. 301). Liderzy "Wieczernika" założyli takie właśnie stowarzyszenie bez żadnej konsultacji z Biskupem Kościoła Kieleckiego i bez jego zgody. Pierwszorzędnym celem Stowarzyszenia, które w rzeczywistości utożsamia się ze wspólnotą "Wieczernik", jest ewangelizacja. W związku z tym Diecezjalna Komisja Teologiczna, powołana przez Biskupa Ordynariusza, najpierw rzetelnie przestudiowała treść głoszonych katechez i przeanalizowała działalność religijną wspólnoty. Następnie, przeprowadziła dwie wielogodzinne dyskusje teologiczne z liderami wspólnoty "Wieczernik". W wyniku rozmów ustalono, że:
* osoby katechizujące akcentują w swoim nauczaniu sam akt wiary,
* przemilczają prawdy dotyczące obecności i działania Chrystusa w Kościele i przez Kościół,
* nie głoszą nauki o sakramentach świętych,
* nie sprawują Sakramentu Eucharystii,
* nie głoszą prawdy o roli Ojca Świętego w Kościele Chrystusowym
* posługę słowa we wspólnocie "Wieczernik" sprawują protestanccy pastorzy ze Stanów Zjednoczonych i z krajów Europy Zachodniej. Jak wynika z powyższych ustaleń liderzy "Wieczernika" nie głoszą nauki katolickiej W swych katechezach idą w całej rozciągłości za teologią protestancką, biorącą początek w nauczaniu Marcina Lutra. Wbrew oczywistym faktom liderzy "Wieczernika" utrzymują, że są członkami Kościoła Katolickiego. Zaproponowano im zatem możliwość organizowania spotkań modlitewnych we wszystkich kościołach kieleckich, jednakowoż pod następującymi warunkami:
* należy zrezygnować z posługi protestanckich pastorów w głoszeniu katechez,
* należy głosić całą prawdę objawioną, zawartą w "Wierzę w Boga” oraz prawdę o Matce Najświętszej,
* należy sprawować sakrament Pokuty i Eucharystii.
Liderzy wspólnoty "Wieczernik" i Chrześcijańskiego Stowarzyszenia "Nowy Początek" oświadczyli w dniu 27 czerwca tego roku Biskupowi Kościoła Kieleckiego, że żadnego z tych warunków nie mogą przyjąć. W związku z tym stwierdzam, że liderzy wspólnoty "Wieczernik" oraz Stowarzyszenia chrześcijańskiego "Nowy Początek" odeszli dobrowolnie od jedności z Kościołem Katolickim i powołali do istnienia pozakościelne stowarzyszenie religijne. Pragnę oświadczyć wszystkim członkom wspólnoty "Wieczernik" oraz Stowarzyszenia Chrześcijańskiego "Nowy Początek", że przynależność do stowarzyszenia religijnego oraz uczestnictwo w zgromadzeniach religijnych wspólnoty jest równoznaczna z dobrowolnym odejściem od Kościoła Katolickiego. Zerwanie więzi z Kościołem pociąga za sobą niemożność przystępowania do Sakramentów świętych.
W Imię Chrystusa błagam wszystkich członków wspólnoty "Wieczernik": nie odłączajcie się od Kościoła, który jest jeden, święty, powszechny i apostolski! Kościół jest Ciałem Chrystusa. Kto odchodzi od Kościoła, odchodzi od Chrystusa. Sam Zmartwychwstały Chrystus przestrzega swój Kościół przed niebezpieczeństwem, jakie mu grozi ze strony fałszywych proroków którzy nauczają i zwodzą Jego sługi (por. Ap 2,18-23). Wraz z Chrystusem apel ten i przestrogę kieruję do kapłanów, katechetów rodziców – do młodzieży i do wszystkich wierzących kielczan. Módlmy się z Jezusem Chrystusem, abyśmy byli jedno!
Kielce, w dzień Świętych Apostołów Piotra i Pawła 1994 r.
+ Kazimierz Ryczan BISKUP KIELECKI
Ks. Prał. Mieczysław Rubak KANCLERZ KURII
wtorek, 20 marca 2012
Antynewagowski Trójkąt
Piotr Jordan Śliwiński OFMCap
Trzy modele chrześcijańskiej reakcji na New Age
Chrześcijanin żyjący w czasach kultury postmodernistycznej staje wobec całej serii wyzwań, które zmuszają go do refleksji nad jego wiarą, nad jego relacją do Chrystusa czy też wspólnoty wierzących. Na pewno zmusza do refleksji i samookreślenia postmodernistyczny relatywizm, uciekający od wartości absolutnych prawdy, dobra, a co za tym idzie negujący każdy autorytet. Jasnej postawy wymaga też coraz powszechniejsze ograniczenie perspektywy widzenia swego życia do "teraz", często rozumianego jako osiąganie jakiegoś bliskiego celu proponowanego przez taką czy inną kampanię reklamową - czy to wakacji w egzotycznych miejscach, czy jakiegoś innego wyrobu technicznego, czy wreszcie jakiejś nowej supertechniki pozwalającej w zaawansowanym wieku zachować formę fizyczną. Takim wyzwaniem są też nowe formy religijne i parareligijne oraz bardziej popularne w społeczeństwie końca naszego zmęczonego wieku. Odpowiedź chrześcijańska nie jest bynajmniej jednorodna, można by powiedzieć, jest symfonią odpowiedzi bardzo zróżnicowanych. Z pewnością nie sposób przedstawić wszystkich chrześcijańskich reakcji na zjawisko nowej religijności. Można jednak przedstawić trzy najbardziej charakterystyczne modele takiej reakcji, które wyznaczają w pewnym sensie jej momenty konstytutywne. Jeśliby porównać reakcję chrześcijańską na nową religijność do trójkąta, to przedstawione tu modele stanowią tego trójkąta wierzchołki.
Diabelskie sprawki
Dynamiczny rozwój nowej religijności, często wrogiej wobec chrześcijaństwa, a przynajmniej pobłażliwie traktującej je jako przeżytek minionych epok, bądź wybierającej z niego pewne fragmenty, a pomijające inne, może prowadzić do odpowiedzi bardzo prostej, a mianowicie do stwierdzenia jej diabolicznej genezy. Diabeł jest w Piśmie Świętym przeciwnikiem Boga i wspólnoty chrześcijan, a zatem wszystko, co sprzeciwia się Bogu i Kościołowi, pochodzi od niego - tak, zdaję się, wygląda sylogizm stojący u podstaw tej teorii. Najbardziej znanymi jej przedstawicielami są dwaj teolodzy i pastorzy zielonoświątkowi z tzw. Trzeciej Fali, C. Peter Wagner i John Wimber. Prowadzili oni w roku akademickim 1981/82 na Fuller Theological Seminary kurs zatytułowany "Znaki i cuda". Przedstawili studentom power evangelism - opracowaną przez nich metodę ewangelizacji, która opierałaby skuteczność ewangelizacji na mocy działania znaków i cudów dokonywanych przez chrześcijan w nią zaangażowanych1. Jednym z ważnych działań w trakcie ewangelizacji miało być występowanie przeciw mocom piekielnym, przestawiane za pomocą obrazów i metafor militarnych. Tak narodziła się teologia tzw. spiritual warfare (wojny duchowej). C.P. Wagner uważał, że właściwie lata dziewięćdziesiąte naszego stulecia mają być skoncentrowane na walce z szatanem2. W walce tej chrześcijanin nie powinien być pasywny, jego zadaniem ma być przeciwstawienie się złym duchom. Działanie diabelskie jest bowiem różnorakie od tego codziennego, normalnego, po "demonizację", czyli uzyskanie wpływu na danego człowieka. "Demonizacji" nie można mylić ze stanem, który w teologii katolickiej nazywa się opętaniem. Wimber wprost odrzuca to pojęcie jako nieadekwatne. Demonizacji może ulec każdy człowiek, ulegając sugestiom złego ducha czy też złych duchów i dopuszczając się grzechów lub uczestnicząc w czymś, co jest przeciwne Bogu, np. w okultyzmie czy innych formach nowej religijności. Wimber pisze: Kiedy modlę się za ludzi, co do których podejrzewam, że znajdują się pod wpływem złych duchów, zawsze pytam, czy oni lub ich bliscy zajmowali się okultyzmem lub fałszywymi religiami, a w szczególności religiami Wschodu. Jeżeli dana osoba zajmowała się okultyzmem, niechybnie oznacza to, że on lub ona ma problem natury demonicznej3. Wagner, który zajmuje się nie tylko strategią walki duchowej, tj. oceną miejsca, sposobu i środków użytych w walce, a także klasyfikowaniem sił przeciwnika, uznaje demony nowej religijności za należące do średniego rzędu w hierarchii piekielnej i uważa, że do wystąpienia przeciwko nim potrzeba specjalnych charyzmatów4. Każdy ze złych duchów nie jest tylko specjalistą w określonej dziedzinie - Wagner i Wimber wymieniają np. demona magii, demona zabobonu, demona złości itd. - ale także obejmuje swym działaniem konkretne terytorium. Może więc być diabeł danego miasta, regionu, kraju itd. w hierarchii piekielnej. Wagner podaje wiele przykładów mających potwierdzić tę hipotezę, a jako fundament teologiczny przyjmuje interpretowane ahistoryczne fragmenty Księgi Daniela5. Zatem oprócz walki przeciw złym duchom opanowującym konkretnych ludzi ("demonizacja"), trzeba także spod ich władzy wyzwalać konkretne terytoria. I właśnie zajmowanie konkretnych terytoriów opanowanych przez szatana jest fundamentem teologicznym organizowanych z takim zapałem "marszów dla Jezusa"6. Nas jednak najbardziej interesuje oddziaływanie na konkretnego człowieka. Jak widzieliśmy, dla Wimbera nie ma znaczenia motyw zajmowania się przez daną osobę nową religijnością, który w katolickiej teologii moralnej ma ogromne znaczenie przy ocenie moralnej czynu, ale sam fakt kontaktu z jakąś jej formą, ba nawet kontakt kogoś z rodziny wystarczy, aby stwierdzić oddziaływanie szatańskie. I cóż wtedy? Należy "związać" złe duchy obecne w danym człowieku modlitwą, zwłaszcza odwołującą się do krwi Chrystusa przelanej dla zbawienia wszystkich ludzi. Schemat takiej modlitwy, prowadzonej zwykle przez całą wspólnotę, przypomina katolicką formułę egzorcyzmu, słowa są wszakże wypowiadane spontanicznie.
Chrześcijanom walczącym przeciwko mocom ciemności towarzyszą aniołowie. Z kolei szatana wspomagają jego zwolennicy, którzy są zakwalifikowani jako ulegli demonizacji w poważny sposób. Walka toczy się zatem na dwóch planach: anielskim i ludzkim. Plastyczność tej wizji jest godna Dürera! Uległ jej też Frank Peretti, autor dwóch powieści, które są literackim przekazem teologii spiritual warfare. Pierwsza z nich, "Władcy ciemności"7, opowiada o małym zborze zielonoświątkowym, który walczy z mafią newageowską próbującą opanować miasteczko uniwersyteckie. Mafii przewodzi demoniczna profesor psychologii, która zajmuje się hipnozą, magią, a w ogóle jest wybranką generała diabelskiego. Druga, "Synowie buntu"8, opowiada o zmaganiu się chrześcijańskiej szkoły z zakusami różnych newageowsko-steinerowskich organizacji pedagogicznych wspieranych przez krwiożerczych satanistów. Decydująca scena rozgrywa się w głównej kwaterze sił ciemności - siedzibie kongresu newageowskiego, pełnej magów, wróżbitów, astrologów, piosenkarzy newageowskich itp. Powieści Perettiego stały się bestsellerami i przyczyniły się w znaczny sposób do popularyzacji teologii "walki duchowej".
Model diaboliczny nowej religijności choć może kusić swą jednoznacznością, jest jednak zbyt prosty, aby wyjaśnić tak skomplikowane zjawisko. Nie dostrzega skomplikowanych procesów objętych wspólną nazwą nowej religijności. Wiele osób odkrywa przez kontakt np. z New Age potrzebę refleksji religijnej, doświadczenia religijnego, czy ogólnej, doświadcza otwarcia poza sferę pozamaterialną. Często łączy się to z odejściem od materializmu czy ateizmu. Z drugiej zaś strony koncepcja "demonizacji" może prowadzić do magicznego pojmowania grzechu. Ktoś praktykujący dietę jarską, zachwycający się ikebaną, studiujący Rogersa, nie ulega automatycznie wpływom szatańskim. Niestety "demonizacja" w ujęciu Wimbera, a co się z nią wiąże, praktyka "związywania" diabłów czy wypytywanie o powiązania z okultyzmem członków rodziny, stały się codziennością w wielu katolickich grupach modlitewnych w naszym kraju. Zawinił tu brak dostatecznego przygotowania teologicznego członków tych grup do spotkania z Wimberem, a także brak odpowiedniego komentarza do jego książek. Nie sposób negować działania złego ducha i sprowadzać go do rzędu mitów, nie można wszakże z aktywności diabelskiej czynić wytrycha teologicznego otwierającego drzwi zrozumienia wszelkich zjawisk uważanych za negatywne.
Ten sam Duch
Jedni widzą w New Age diabelski pazur, inni natomiast są przekonani, że to działanie Ducha Bożego. Jest cała plejada autorów reprezentujących ten pogląd. Można wymienić choćby Matthew Foxa, Karla Ledergerbera i Petera Bieri, Dawida Steindl-Rasta. Świetnie też reprezentuje ten model Günther Schiwy. Oto jak kończy on swą książkę "Duch Nowej Ery": Na podstawie powiązań i pararelizmów, które przedstawiliśmy, narzuca się taka konkluzja: duch Nowej Ery to Duch Boży. To daje nadzieję i zachęca do uczestnictwa w "słodkim spisku"9. Spójrzmy, jakie to porównania uprawniają niemieckiego teologa do takiej konkluzji. Otóż najpierw opisuje on straszliwy kryzys Kościoła i chrześcijaństwa w ogóle: świątynie puste, nabożeństwa zrytualizowane itp. Nie posługuje się przy tym żadnymi danymi statystycznymi, nie odwołuje się do żadnych badań, a jedynie cytuje świadectwa osób rozczarowanych chrześcijaństwem i w New Age odnajdujących prawdziwą duchowość. Chrześcijaństwo nie jest bynajmniej takie złe: Schiwy znajduje wiele znaczących paralelizmów między pewnymi myślicielami chrześcijańskimi i newageowskimi oraz niektórymi fragmentami doktryny chrześcijańskiej i pomysłami pewnych kręgów spod znaku Wodnika. Na proroka wspólnego chrześcijaństwu i New Age został asygnowany Teilhard de Chardin10. Jego teksty są cytowane obficie, prawie zawsze z komentarzem proroków Nowej Ery, Merylin Ferguson i Fritjofa Capry. Oczywiście wspomina się o Chrystusie Kosmicznym, o ewolucjonizmie, komentując teilhardyzm w perspektywie panteizującej. O powiązaniach nauki wielkiego jezuity z tekstami św. Pawła ani mru, mru. Kult oddawany deva - duchom roślin - we wspólnocie newageowskiej Findhorn to według Schiwy wspaniałe odnowienie starochrześcijańskiego, a obecnie zapomnianego (sic!) kultu aniołów. No cóż, górka z piasku usypana przez dziecko w piaskownicy też ma może jakieś podobieństwo z Mount Everestem. A to jeszcze nic! Autor nie waha się cytować encykliki Jana Pawła II "Dominum et vivificantem", znajdując w tekstach papieskich o potrzebie nauczania o działaniu Ducha Świętego paralelizm do newageowskiego przekonania o nadejściu ery ducha11. A bezpośrednio po długim cytacie z encykliki opisującym działanie Ducha Świętego, wyciągając wnioski z tekstu papieskiego, pisze:
Zatem nic nie przeszkadza w doprowadzeniu do współpracy, opartej na sympatii, pomiędzy chrześcijanami i zwolennikami New Age, a nawet w tym, aby chrześcijanie stawali się członkami New Age, a członkowie New Age stali się chrześcijanami13. Oczywiście ten sielankowy obraz wszechobejmującej zgodności chrześcijaństwa z New Age niewiele ma wspólnego z rzeczywistością. Jeśli nawet pominąć stwierdzenia pogardliwe, napastliwe czy traktujące chrześcijaństwo z pobłażliwą wyrozumiałością, to lista zagadnień, w których istnieje zasadnicza różnica pomiędzy chrześcijaństwem a New Age wcale nie będzie krótka i bynajmniej nie dotyczy zagadnień trzeciorzędnych. Nie dotykając nawet kwestii moralnych, gdzie różnice są zasadnicze, eschatologii - reinkarnacja to coś absolutnie różnego od zmartwychwstania - wystarczy się przyjrzeć relacji do Jezusa Chrystusa. Dla New Age jest On jedynym z mistrzów życia duchowego, przewodników, w najlepszym razie jednym z awatarów, wcieleń bóstwa, ale nie jest jedynym Panem i Zbawicielem, Życiem i Zmartwychwstaniem13 . Zachęcanie chrześcijan do uczestnictwa w New Age jest, mówiąc delikatnie, pomyłką, a uznawanie nowej religijności proponowanej przez "sprzysiężenie Wodnika" za owoc działania Ducha Świętego grozi jeśli nie synkretyzmem to przynajmniej fałszywym irenizmem.
Trudno się wszakże nie zgodzić z Schiwym, że New Age jest wyzwaniem dla chrześcijaństwa i że gruntowna refleksja nad nową duchowością, proponowana przez ten ruch będzie bardzo owocna. Odnowa języka przepowiadania, położenie większego akcentu na doświadczenia osobistej więzi i wspólnotą wierzących, aktywny udział w liturgii - oto niektóre elementy życia chrześcijańskiego, do przemiany których może przyczynić się głęboka refleksja nad New Age.
Najpierw rozeznać
Właśnie refleksja teologiczna oparta na materiałach zgromadzonych podczas badań interdyscyplinarnych jest podstawą trzeciego modelu reakcji na New Age. Przykładem takiego postępowania jest Centrum Informacji o Nowych Religiach działające w Montrealu. Jednym z inicjatorów i jednym z głównych teoretyków Centrum jest Rene Bergeron. To właśnie metodologię zaprezentowaną przez niego w książce "Les cortege des fous de Dieu"14 Centrum przyjęło i kierowało się nią w swoich przeróżnych przedsięwzięciach. Bergeron zaproponował tzw. metodę typologii dynamicznej, która proponuje trzyetapową procedurę w podejściu do nowych ruchów religijnych i przebiega od zbierania materiałów o poszczególnych ruchach przez wypracowanie tej typologii, po weryfikację tej typologii przez powtórne odniesienie do konkretnych grup. Drugi etap prowadzi do oceny teologicznej nowych ruchów i wiedzie od ustalonych typologicznie konkretnych grup ku teoretycznemu schematowi prezentującemu poszczególną wspólnotę, który uwzględnia zarówno doktrynę grupy, jak i jej formy działania. Schemat wypracowany w ten sposób jest podstawą oceny teologicznej danej grupy. Ocena teologiczna jest podstawą trzeciego etapu - spotkania z nowymi grupami. Takie spotkania powinien cechować duch dialogu, co nie wyklucza stawiania pytań, wyrażania wątpliwości czy wreszcie krytyki15. Bergeron podkreśla także z naciskiem, że podejście chrześcijańskie do nowych ruchów religijnych musi być nacechowane poszanowaniem odmienności przekonań i prawa ich wyznawania.
Metodologia wypracowana przez R. Bergerona stała się inspiracją wielu ważnych działań podjętych przez osoby związane z Centrum Informacji o Nowych Religiach, dotyczących także, co nas tutaj szczególnie interesuje, grup newageowskich. Najważniejsze są z pewnością - na zlecenie Konferencji Biskupów Quebecu, a przy pomocy Uniwersytetu Laval - badania nad nową religijnością, a zwłaszcza nad przejawami New Age w Quebecu. Wyniki badań, wraz z wnioskami o charakterze pastoralnym zostały przedstawione w książce "La Nouvel Âge en question"15. Autorzy podkreślają, że wysiłek duszpasterski Kościoła powinien zmierzać w kierunku przygotowania wiernych do życia w społeczeństwie pluralistycznym, w którym mogą się spotkać z pytaniami o własną tożsamość, o podstawy wyznawanej wiary. W przygotowaniu chrześcijan gotowych do dawania świadectwa i świadomych swej wiary najważniejsze będzie ukazywanie egzystencjalnego wymiaru życia duchowego17. Potrzebne jest także przygotowanie wiernych do kontaktów z nową religijnością, w czym nieocenioną pomocą będą centra informacji, publikacje, audycje radiowe i telewizyjne, spotkania, sesje, a zatem wszelkie możliwe formy przekazu informacji stosowane do proponowania klarownej i świadomej, aczkolwiek nacechowanej tolerancją, postawy wobec przedstawicieli nowych ruchów religijnych: Trzeba pamiętać, że spotyka się nie New Age, ale osoby zaangażowane w New Age.
********
********
********
Trudno nie dostrzec, że każdy z wierzchołków wyznaczających nasz schematyczny trójkąt - obraz chrześcijańskiej reakcji na New Age - sterczy w zupełnie innym kierunku. Chciałoby się, aby obrazem chrześcijańskiej odpowiedzi na "sprzysiężenie Wodnika" było raczej koło, w którego centrum znalazłby się "model rozeznający".
1H. Gasper, Arrivano i profeti: I'episodio dei "profeti di Kansas City", 1989-1992, w: M. Introvigne (red.), La sfida pentecostale, Torino 1996.
2C.P. Wagner, Gestliche Kriegsführung, w: P.C. Wagner (red.), Teritoriale Mächte, Solingen 1993, s. 19.
3J. Wimber, K. Springer, Uzdrawianie mocą, Wrocław 1993, s. 131 n.
4C.P. Wagner, dz. Cyt., s. 36.
5Tamże, s. 58-83.
6Teologia "wojny duchowej" i "marszów dla Jezusa" była krytykowana przez przedstawicieli denominacji chrześcijańskich, np. w Buehne, Die Propheten kommen! Bilefeld 1995.
7F. Peretti, Władcy ciemności, Warszawa 1992.
8Tenże, Synowie buntu, Warszawa 1993
9G. Schiwy, Lo spirito dell'Eta Nuova, Brescia 1991, s. 125.
10Tamże, s. 17-21, 49-51, 91-96, 119-121.
11Tamże, s. 122 n.
12Tamże, s. 123 n.
13J. Vernette, Jésus au peril des sectes, Paris 1994, s. 70-75.
14R. Bergeron, Les cortege des fous de Dieu, Montreal 1982.
15Tamże, s. 15-17; tegoż, Les nouvelles religions, Ottawa 1995, s. 33-35.
16R. Bergeron, A. Bouchard, P. Pelletier, La Nouvel Âge en question, Montreal 1992.
17Tamże, s. 125-141.
Trzy modele chrześcijańskiej reakcji na New Age
Chrześcijanin żyjący w czasach kultury postmodernistycznej staje wobec całej serii wyzwań, które zmuszają go do refleksji nad jego wiarą, nad jego relacją do Chrystusa czy też wspólnoty wierzących. Na pewno zmusza do refleksji i samookreślenia postmodernistyczny relatywizm, uciekający od wartości absolutnych prawdy, dobra, a co za tym idzie negujący każdy autorytet. Jasnej postawy wymaga też coraz powszechniejsze ograniczenie perspektywy widzenia swego życia do "teraz", często rozumianego jako osiąganie jakiegoś bliskiego celu proponowanego przez taką czy inną kampanię reklamową - czy to wakacji w egzotycznych miejscach, czy jakiegoś innego wyrobu technicznego, czy wreszcie jakiejś nowej supertechniki pozwalającej w zaawansowanym wieku zachować formę fizyczną. Takim wyzwaniem są też nowe formy religijne i parareligijne oraz bardziej popularne w społeczeństwie końca naszego zmęczonego wieku. Odpowiedź chrześcijańska nie jest bynajmniej jednorodna, można by powiedzieć, jest symfonią odpowiedzi bardzo zróżnicowanych. Z pewnością nie sposób przedstawić wszystkich chrześcijańskich reakcji na zjawisko nowej religijności. Można jednak przedstawić trzy najbardziej charakterystyczne modele takiej reakcji, które wyznaczają w pewnym sensie jej momenty konstytutywne. Jeśliby porównać reakcję chrześcijańską na nową religijność do trójkąta, to przedstawione tu modele stanowią tego trójkąta wierzchołki.
Diabelskie sprawki
Dynamiczny rozwój nowej religijności, często wrogiej wobec chrześcijaństwa, a przynajmniej pobłażliwie traktującej je jako przeżytek minionych epok, bądź wybierającej z niego pewne fragmenty, a pomijające inne, może prowadzić do odpowiedzi bardzo prostej, a mianowicie do stwierdzenia jej diabolicznej genezy. Diabeł jest w Piśmie Świętym przeciwnikiem Boga i wspólnoty chrześcijan, a zatem wszystko, co sprzeciwia się Bogu i Kościołowi, pochodzi od niego - tak, zdaję się, wygląda sylogizm stojący u podstaw tej teorii. Najbardziej znanymi jej przedstawicielami są dwaj teolodzy i pastorzy zielonoświątkowi z tzw. Trzeciej Fali, C. Peter Wagner i John Wimber. Prowadzili oni w roku akademickim 1981/82 na Fuller Theological Seminary kurs zatytułowany "Znaki i cuda". Przedstawili studentom power evangelism - opracowaną przez nich metodę ewangelizacji, która opierałaby skuteczność ewangelizacji na mocy działania znaków i cudów dokonywanych przez chrześcijan w nią zaangażowanych1. Jednym z ważnych działań w trakcie ewangelizacji miało być występowanie przeciw mocom piekielnym, przestawiane za pomocą obrazów i metafor militarnych. Tak narodziła się teologia tzw. spiritual warfare (wojny duchowej). C.P. Wagner uważał, że właściwie lata dziewięćdziesiąte naszego stulecia mają być skoncentrowane na walce z szatanem2. W walce tej chrześcijanin nie powinien być pasywny, jego zadaniem ma być przeciwstawienie się złym duchom. Działanie diabelskie jest bowiem różnorakie od tego codziennego, normalnego, po "demonizację", czyli uzyskanie wpływu na danego człowieka. "Demonizacji" nie można mylić ze stanem, który w teologii katolickiej nazywa się opętaniem. Wimber wprost odrzuca to pojęcie jako nieadekwatne. Demonizacji może ulec każdy człowiek, ulegając sugestiom złego ducha czy też złych duchów i dopuszczając się grzechów lub uczestnicząc w czymś, co jest przeciwne Bogu, np. w okultyzmie czy innych formach nowej religijności. Wimber pisze: Kiedy modlę się za ludzi, co do których podejrzewam, że znajdują się pod wpływem złych duchów, zawsze pytam, czy oni lub ich bliscy zajmowali się okultyzmem lub fałszywymi religiami, a w szczególności religiami Wschodu. Jeżeli dana osoba zajmowała się okultyzmem, niechybnie oznacza to, że on lub ona ma problem natury demonicznej3. Wagner, który zajmuje się nie tylko strategią walki duchowej, tj. oceną miejsca, sposobu i środków użytych w walce, a także klasyfikowaniem sił przeciwnika, uznaje demony nowej religijności za należące do średniego rzędu w hierarchii piekielnej i uważa, że do wystąpienia przeciwko nim potrzeba specjalnych charyzmatów4. Każdy ze złych duchów nie jest tylko specjalistą w określonej dziedzinie - Wagner i Wimber wymieniają np. demona magii, demona zabobonu, demona złości itd. - ale także obejmuje swym działaniem konkretne terytorium. Może więc być diabeł danego miasta, regionu, kraju itd. w hierarchii piekielnej. Wagner podaje wiele przykładów mających potwierdzić tę hipotezę, a jako fundament teologiczny przyjmuje interpretowane ahistoryczne fragmenty Księgi Daniela5. Zatem oprócz walki przeciw złym duchom opanowującym konkretnych ludzi ("demonizacja"), trzeba także spod ich władzy wyzwalać konkretne terytoria. I właśnie zajmowanie konkretnych terytoriów opanowanych przez szatana jest fundamentem teologicznym organizowanych z takim zapałem "marszów dla Jezusa"6. Nas jednak najbardziej interesuje oddziaływanie na konkretnego człowieka. Jak widzieliśmy, dla Wimbera nie ma znaczenia motyw zajmowania się przez daną osobę nową religijnością, który w katolickiej teologii moralnej ma ogromne znaczenie przy ocenie moralnej czynu, ale sam fakt kontaktu z jakąś jej formą, ba nawet kontakt kogoś z rodziny wystarczy, aby stwierdzić oddziaływanie szatańskie. I cóż wtedy? Należy "związać" złe duchy obecne w danym człowieku modlitwą, zwłaszcza odwołującą się do krwi Chrystusa przelanej dla zbawienia wszystkich ludzi. Schemat takiej modlitwy, prowadzonej zwykle przez całą wspólnotę, przypomina katolicką formułę egzorcyzmu, słowa są wszakże wypowiadane spontanicznie.
Chrześcijanom walczącym przeciwko mocom ciemności towarzyszą aniołowie. Z kolei szatana wspomagają jego zwolennicy, którzy są zakwalifikowani jako ulegli demonizacji w poważny sposób. Walka toczy się zatem na dwóch planach: anielskim i ludzkim. Plastyczność tej wizji jest godna Dürera! Uległ jej też Frank Peretti, autor dwóch powieści, które są literackim przekazem teologii spiritual warfare. Pierwsza z nich, "Władcy ciemności"7, opowiada o małym zborze zielonoświątkowym, który walczy z mafią newageowską próbującą opanować miasteczko uniwersyteckie. Mafii przewodzi demoniczna profesor psychologii, która zajmuje się hipnozą, magią, a w ogóle jest wybranką generała diabelskiego. Druga, "Synowie buntu"8, opowiada o zmaganiu się chrześcijańskiej szkoły z zakusami różnych newageowsko-steinerowskich organizacji pedagogicznych wspieranych przez krwiożerczych satanistów. Decydująca scena rozgrywa się w głównej kwaterze sił ciemności - siedzibie kongresu newageowskiego, pełnej magów, wróżbitów, astrologów, piosenkarzy newageowskich itp. Powieści Perettiego stały się bestsellerami i przyczyniły się w znaczny sposób do popularyzacji teologii "walki duchowej".
Model diaboliczny nowej religijności choć może kusić swą jednoznacznością, jest jednak zbyt prosty, aby wyjaśnić tak skomplikowane zjawisko. Nie dostrzega skomplikowanych procesów objętych wspólną nazwą nowej religijności. Wiele osób odkrywa przez kontakt np. z New Age potrzebę refleksji religijnej, doświadczenia religijnego, czy ogólnej, doświadcza otwarcia poza sferę pozamaterialną. Często łączy się to z odejściem od materializmu czy ateizmu. Z drugiej zaś strony koncepcja "demonizacji" może prowadzić do magicznego pojmowania grzechu. Ktoś praktykujący dietę jarską, zachwycający się ikebaną, studiujący Rogersa, nie ulega automatycznie wpływom szatańskim. Niestety "demonizacja" w ujęciu Wimbera, a co się z nią wiąże, praktyka "związywania" diabłów czy wypytywanie o powiązania z okultyzmem członków rodziny, stały się codziennością w wielu katolickich grupach modlitewnych w naszym kraju. Zawinił tu brak dostatecznego przygotowania teologicznego członków tych grup do spotkania z Wimberem, a także brak odpowiedniego komentarza do jego książek. Nie sposób negować działania złego ducha i sprowadzać go do rzędu mitów, nie można wszakże z aktywności diabelskiej czynić wytrycha teologicznego otwierającego drzwi zrozumienia wszelkich zjawisk uważanych za negatywne.
Ten sam Duch
Jedni widzą w New Age diabelski pazur, inni natomiast są przekonani, że to działanie Ducha Bożego. Jest cała plejada autorów reprezentujących ten pogląd. Można wymienić choćby Matthew Foxa, Karla Ledergerbera i Petera Bieri, Dawida Steindl-Rasta. Świetnie też reprezentuje ten model Günther Schiwy. Oto jak kończy on swą książkę "Duch Nowej Ery": Na podstawie powiązań i pararelizmów, które przedstawiliśmy, narzuca się taka konkluzja: duch Nowej Ery to Duch Boży. To daje nadzieję i zachęca do uczestnictwa w "słodkim spisku"9. Spójrzmy, jakie to porównania uprawniają niemieckiego teologa do takiej konkluzji. Otóż najpierw opisuje on straszliwy kryzys Kościoła i chrześcijaństwa w ogóle: świątynie puste, nabożeństwa zrytualizowane itp. Nie posługuje się przy tym żadnymi danymi statystycznymi, nie odwołuje się do żadnych badań, a jedynie cytuje świadectwa osób rozczarowanych chrześcijaństwem i w New Age odnajdujących prawdziwą duchowość. Chrześcijaństwo nie jest bynajmniej takie złe: Schiwy znajduje wiele znaczących paralelizmów między pewnymi myślicielami chrześcijańskimi i newageowskimi oraz niektórymi fragmentami doktryny chrześcijańskiej i pomysłami pewnych kręgów spod znaku Wodnika. Na proroka wspólnego chrześcijaństwu i New Age został asygnowany Teilhard de Chardin10. Jego teksty są cytowane obficie, prawie zawsze z komentarzem proroków Nowej Ery, Merylin Ferguson i Fritjofa Capry. Oczywiście wspomina się o Chrystusie Kosmicznym, o ewolucjonizmie, komentując teilhardyzm w perspektywie panteizującej. O powiązaniach nauki wielkiego jezuity z tekstami św. Pawła ani mru, mru. Kult oddawany deva - duchom roślin - we wspólnocie newageowskiej Findhorn to według Schiwy wspaniałe odnowienie starochrześcijańskiego, a obecnie zapomnianego (sic!) kultu aniołów. No cóż, górka z piasku usypana przez dziecko w piaskownicy też ma może jakieś podobieństwo z Mount Everestem. A to jeszcze nic! Autor nie waha się cytować encykliki Jana Pawła II "Dominum et vivificantem", znajdując w tekstach papieskich o potrzebie nauczania o działaniu Ducha Świętego paralelizm do newageowskiego przekonania o nadejściu ery ducha11. A bezpośrednio po długim cytacie z encykliki opisującym działanie Ducha Świętego, wyciągając wnioski z tekstu papieskiego, pisze:
Zatem nic nie przeszkadza w doprowadzeniu do współpracy, opartej na sympatii, pomiędzy chrześcijanami i zwolennikami New Age, a nawet w tym, aby chrześcijanie stawali się członkami New Age, a członkowie New Age stali się chrześcijanami13. Oczywiście ten sielankowy obraz wszechobejmującej zgodności chrześcijaństwa z New Age niewiele ma wspólnego z rzeczywistością. Jeśli nawet pominąć stwierdzenia pogardliwe, napastliwe czy traktujące chrześcijaństwo z pobłażliwą wyrozumiałością, to lista zagadnień, w których istnieje zasadnicza różnica pomiędzy chrześcijaństwem a New Age wcale nie będzie krótka i bynajmniej nie dotyczy zagadnień trzeciorzędnych. Nie dotykając nawet kwestii moralnych, gdzie różnice są zasadnicze, eschatologii - reinkarnacja to coś absolutnie różnego od zmartwychwstania - wystarczy się przyjrzeć relacji do Jezusa Chrystusa. Dla New Age jest On jedynym z mistrzów życia duchowego, przewodników, w najlepszym razie jednym z awatarów, wcieleń bóstwa, ale nie jest jedynym Panem i Zbawicielem, Życiem i Zmartwychwstaniem13 . Zachęcanie chrześcijan do uczestnictwa w New Age jest, mówiąc delikatnie, pomyłką, a uznawanie nowej religijności proponowanej przez "sprzysiężenie Wodnika" za owoc działania Ducha Świętego grozi jeśli nie synkretyzmem to przynajmniej fałszywym irenizmem.
Trudno się wszakże nie zgodzić z Schiwym, że New Age jest wyzwaniem dla chrześcijaństwa i że gruntowna refleksja nad nową duchowością, proponowana przez ten ruch będzie bardzo owocna. Odnowa języka przepowiadania, położenie większego akcentu na doświadczenia osobistej więzi i wspólnotą wierzących, aktywny udział w liturgii - oto niektóre elementy życia chrześcijańskiego, do przemiany których może przyczynić się głęboka refleksja nad New Age.
Najpierw rozeznać
Właśnie refleksja teologiczna oparta na materiałach zgromadzonych podczas badań interdyscyplinarnych jest podstawą trzeciego modelu reakcji na New Age. Przykładem takiego postępowania jest Centrum Informacji o Nowych Religiach działające w Montrealu. Jednym z inicjatorów i jednym z głównych teoretyków Centrum jest Rene Bergeron. To właśnie metodologię zaprezentowaną przez niego w książce "Les cortege des fous de Dieu"14 Centrum przyjęło i kierowało się nią w swoich przeróżnych przedsięwzięciach. Bergeron zaproponował tzw. metodę typologii dynamicznej, która proponuje trzyetapową procedurę w podejściu do nowych ruchów religijnych i przebiega od zbierania materiałów o poszczególnych ruchach przez wypracowanie tej typologii, po weryfikację tej typologii przez powtórne odniesienie do konkretnych grup. Drugi etap prowadzi do oceny teologicznej nowych ruchów i wiedzie od ustalonych typologicznie konkretnych grup ku teoretycznemu schematowi prezentującemu poszczególną wspólnotę, który uwzględnia zarówno doktrynę grupy, jak i jej formy działania. Schemat wypracowany w ten sposób jest podstawą oceny teologicznej danej grupy. Ocena teologiczna jest podstawą trzeciego etapu - spotkania z nowymi grupami. Takie spotkania powinien cechować duch dialogu, co nie wyklucza stawiania pytań, wyrażania wątpliwości czy wreszcie krytyki15. Bergeron podkreśla także z naciskiem, że podejście chrześcijańskie do nowych ruchów religijnych musi być nacechowane poszanowaniem odmienności przekonań i prawa ich wyznawania.
Metodologia wypracowana przez R. Bergerona stała się inspiracją wielu ważnych działań podjętych przez osoby związane z Centrum Informacji o Nowych Religiach, dotyczących także, co nas tutaj szczególnie interesuje, grup newageowskich. Najważniejsze są z pewnością - na zlecenie Konferencji Biskupów Quebecu, a przy pomocy Uniwersytetu Laval - badania nad nową religijnością, a zwłaszcza nad przejawami New Age w Quebecu. Wyniki badań, wraz z wnioskami o charakterze pastoralnym zostały przedstawione w książce "La Nouvel Âge en question"15. Autorzy podkreślają, że wysiłek duszpasterski Kościoła powinien zmierzać w kierunku przygotowania wiernych do życia w społeczeństwie pluralistycznym, w którym mogą się spotkać z pytaniami o własną tożsamość, o podstawy wyznawanej wiary. W przygotowaniu chrześcijan gotowych do dawania świadectwa i świadomych swej wiary najważniejsze będzie ukazywanie egzystencjalnego wymiaru życia duchowego17. Potrzebne jest także przygotowanie wiernych do kontaktów z nową religijnością, w czym nieocenioną pomocą będą centra informacji, publikacje, audycje radiowe i telewizyjne, spotkania, sesje, a zatem wszelkie możliwe formy przekazu informacji stosowane do proponowania klarownej i świadomej, aczkolwiek nacechowanej tolerancją, postawy wobec przedstawicieli nowych ruchów religijnych: Trzeba pamiętać, że spotyka się nie New Age, ale osoby zaangażowane w New Age.
********
********
********
Trudno nie dostrzec, że każdy z wierzchołków wyznaczających nasz schematyczny trójkąt - obraz chrześcijańskiej reakcji na New Age - sterczy w zupełnie innym kierunku. Chciałoby się, aby obrazem chrześcijańskiej odpowiedzi na "sprzysiężenie Wodnika" było raczej koło, w którego centrum znalazłby się "model rozeznający".
1H. Gasper, Arrivano i profeti: I'episodio dei "profeti di Kansas City", 1989-1992, w: M. Introvigne (red.), La sfida pentecostale, Torino 1996.
2C.P. Wagner, Gestliche Kriegsführung, w: P.C. Wagner (red.), Teritoriale Mächte, Solingen 1993, s. 19.
3J. Wimber, K. Springer, Uzdrawianie mocą, Wrocław 1993, s. 131 n.
4C.P. Wagner, dz. Cyt., s. 36.
5Tamże, s. 58-83.
6Teologia "wojny duchowej" i "marszów dla Jezusa" była krytykowana przez przedstawicieli denominacji chrześcijańskich, np. w Buehne, Die Propheten kommen! Bilefeld 1995.
7F. Peretti, Władcy ciemności, Warszawa 1992.
8Tenże, Synowie buntu, Warszawa 1993
9G. Schiwy, Lo spirito dell'Eta Nuova, Brescia 1991, s. 125.
10Tamże, s. 17-21, 49-51, 91-96, 119-121.
11Tamże, s. 122 n.
12Tamże, s. 123 n.
13J. Vernette, Jésus au peril des sectes, Paris 1994, s. 70-75.
14R. Bergeron, Les cortege des fous de Dieu, Montreal 1982.
15Tamże, s. 15-17; tegoż, Les nouvelles religions, Ottawa 1995, s. 33-35.
16R. Bergeron, A. Bouchard, P. Pelletier, La Nouvel Âge en question, Montreal 1992.
17Tamże, s. 125-141.
Subskrybuj:
Posty (Atom)